- پیش گفتار 3
- اهمیت و فایده پژوهش 4
- پرسش اصلی پژوهش 5
- مفاهیم 5
- فرضیه پژوهش 5
- بخش اول بنیادهای فرهنگ عاشورا 8
- اشاره 8
- 1. عزاداری از نگاه عقل 9
- فصل اول: مبانی عزاداری 9
- اشاره 9
- 2. عزاداری از دیدگاه قرآن و سنّت 12
- 3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی 13
- 4. عزاداری در نگاه اهل سنت 16
- فصل دوم: تاریخ عزاداری 18
- اشاره 18
- تاریخ عزاداری از دیدگاه شیعه 18
- تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا 20
- تاریخ عزاداری امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت 25
- عزاداری امام حسین علیه السلام در ایران 29
- تاریخ عزاداری در جهان 30
- اشاره 34
- توضیح بُعد اول: 34
- اشاره 34
- فصل سوم: اهداف و فلسفه عزاداری 34
- 2. اصلاح 36
- 1. احیای آموزه ها و معارف دینی 36
- 4. ارائه دین به مثابه الگوی جامع 37
- 3. تربیت انسانی، فکری، اخلاقی و عرفانی 37
- 2. گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام و معارف تشیع 38
- توضیح بعد دوم فلسفه عزاداری 38
- 1. زنده نگه داشتن یاد و نام امام حسین علیه السلام 38
- اشاره 38
- 3. تداوم بینش حسینی در مبارزه با ستم، ستم پذیری و بی عدالتی 39
- اشاره 40
- الف) ایجاد فضای معنوی 40
- فصل چهارم: آثار عزاداری 40
- اشاره 40
- 1. آثار تربیتی 40
- ج) کسب فضایل اخلاقی 41
- ب) تزکیه نفس و پالایش روح 41
- د) کسب آرامش و دفع آلام درونی 42
- 2. آثار فرهنگی _ اجتماعی 43
- ب) آشنایی عزاداران با مسایل فرهنگی _ اجتماعی روز 43
- الف) فراگیری فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام 43
- ج) تقویت روحیه انقلابی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی در عزاداران 44
- د) پیوند عاطفی میان امت و الگوها 44
- 3. آثار سیاسی 45
- ه) هم دلی، هم گرایی و هم کاری میان عزاداران 45
- الف) سازمان دهی شیعیان 45
- ب) مانور و حضور سیاسی شیعیان 47
- ج) زنده نگاه داشتن روح حماسه شیعی 47
- د) احیای آموزه های سیاسی شیعی و دینی 48
- 1. مرثیه سرایی و شعر رثایی 49
- اشاره 49
- فصل پنجم: نمادهای عزاداری 49
- الف) روایاتِ زیارات 54
- 2. زیارات 54
- اشاره 54
- ب) متن زیارات 55
- 3. روضه و مقتل 56
- 4. تعزیه 60
- 5. توغ 62
- 6 . بیرق و علم 64
- 7. علمات 64
- 9. قمه زنی 65
- 8 . نخل برداری 65
- 10. جامه سیاه پوشیدن 66
- 11. گریه، سینه زدن و زنجیر زدن 67
- بخش دوم آسیب شناسی فرهنگ عاشورا 69
- اشاره 69
- فصل اول: کلیات تحریف و آسیب شناسی 72
- 1. تعریف تحریف 72
- 2. انواع تحریف 72
- اشاره 72
- 3. سابقه تحریف 73
- 4. روش های تحریف شناسی 74
- فصل دوم: عوامل ایجاد و گسترش تحریف (آسیب ها) 77
- 1. دگرگونی فضای اجتماعی و تغییر در گفتمان عاشورا 77
- اشاره 77
- 2. تبیین نشدن فلسفه صحیح قیام 79
- 3. تمایل به اسطوره سازی و افسانه پردازی 82
- 4. برخورد عاطفی صرف با مقوله عزاداری 84
- 5. جبر انگاری 88
- 6 . نقش حکومت ها و تاریخ نگاران درباری 90
- 7. تعصب های بی جا و جمود فکری 94
- 8. تمسک به روایات تسامح در ادله سنن 95
- 10. سهل انگاری و تسامح منفی در به کارگیری روش ها 97
- 9. جمود تاریخی و گویا نشدن تاریخ 97
- 11. هراس نخبگان از عوام یا عوام زدگی آنان 100
- 12. تبدیل شدن عزاداری به عادت 101
- 13. آمیخته شدن فرهنگ های قومی و سرزمینی با عزاداری 101
- 14. ضعف دانش و بینش عمومی 102
- اشاره 104
- فصل سوم: آثار و پی آمدهای تحریف 104
- 1. خرافه زدگی و غلوآمیز شدن عزاداری 104
- 2. عقل ناپذیری 106
- 3. الگوناپذیر شدن نهضت عاشورا و سیره امامان علیهم السلام 106
- 4. مخدوش و تک بعدی شدن فلسفه قیام و عزاداری 107
- 5. فرعی شدن مسایل اصلی و اصلی شدن مسایل فرعی 108
- 6. دور شدن اهل دانش از مجالس عزاداری 109
- 7. رواج تشریفات و تهی شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب 110
- 8. سوء استفاده دشمنان، خواص و حکومت ها 111
- 9. گسترش ریا کاری 112
- 10. گسترش دروغ، جعل و غیر علمی ارزیابی شدن تاریخ قیام 113
- 11. از میان رفتن خلوص مجالس حسینی و حرفه ای شدن عزاداری ها 116
- 12.کاسته شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب و برتری شکل بر محتوا 118
- 13. خلع سلاح فرهنگی در مقابل طعنه های منکران و دشمنان 119
- 1. رواج دوباره برخی از غلوها و خرافه ها 121
- اشاره 121
- فصل چهارم: آسیب های عزاداری در زمان حاضر 121
- 2. ترویج دگرباره ناهنجاری هایی مانند قمه زنی و زمین بوسی 122
- 3. چیرگی سلیقه های شخصی و رواج زبان حال های بی ریشه و مبتذل 123
- 4. رواج سبک ها و اشعار غنایی ناهمخوان، مبتذل و تقلیدی 125
- 5. رواج شیوه های ناموجه سینه زنی و زنجیر زنی 127
- 6 . برتری شکل بر محتوا 128
- 7. گسترش نامتناسب حضور موسیقی در مراسم سنتی عزاداری 129
- 8 . سوء استفاده گروهی 129
- اشاره 131
- فصل پنجم: عوامل ایجاد آسیب های جدید 131
- 1. ورود فرهنگ مدرنیته به اجزای جامعه از جمله عزاداری 131
- 2. دوری از عالمان دینی و روحانیت 133
- اشاره 135
- 1. بهره گیری از عقل در مقام ثبوت و اثبات 135
- فصل ششم: راه های مقابله با آسیب ها 135
- 2. نهراسیدن خواص از عوام و آگاهی دادن به مردم 137
- 3. بالا بردن دانش و تحصیلات عمومی و تاریخی عامه مردم 139
- 4. دقت و اعتراض مردم به تحریف 140
- 5. آموزش روش مند مبلغان و مداحان 141
- 6 . نظام مند کردن مداحی، منبرها و مجالس عزاداری 142
- 7. برخورد اعتدالی و به دور از افراط و تفریط 143
- 8. پرهیز از برخوردهای آمرانه و حساسیت برانگیز 144
- 9. استفاده از شیوه های تبلیغات روانی 144
- 10. پویا سازی و تلفیق روش ها 146
- فصل هفتم: پیشینه و جریان شناسی مبارزه با آسیب های فرهنگ عاشورا 148
- اشاره 148
- الف) روشن فکری غیر دینی 149
- 1. جلال آل احمد 154
- اشاره 154
- ب) روشن فکران دینی 154
- 2. دکتر علی شریعتی 156
- 3. محمد رضا حکیمی 160
- 1. میرزا حسین نوری 161
- اشاره 161
- ج) عالمان دینی و روحانیت 161
- 2. سید عبدالحسین شوشتری 162
- 6. آیت اللّه بروجردی 163
- 5. شیخ عبدالکریم حائری 163
- 4. محدّث قمی 163
- 3. شیخ محمدباقر خراسانی بیرجندی 163
- 7. علامه سیدمحسن امین 164
- 8. امام خمینی رحمه الله 165
- 9. شهید مطهری رحمه الله 166
- 11. علی صفایی حایری 168
- 10. جریان شهید جاوید 168
- 12. آیت اللّه سیدعلی خامنه ای 169
- اشاره 173
- بخش سوم رسانه و عزاداری 173
- وظایف رسانه 175
- 2. توجه جدّی به جنبه های هنری رسانه در قالب محکم و صحیح 175
- 1. پرهیز از عوام زدگی یا جوّزدگی 175
- مشکلات و اشکال های رسانه 176
- 1. ساخت برنامه برای رفع تکلیف 176
- 2. کمبود تحقیق متناسب با کار رسانه 177
- 3. کمبود نیروهای معتقد و کارآمد 177
- 5. بالا بودن هزینه های ساخت برنامه های کیفی 178
- 4. پراکندگی و اختلاف سلیقه 178
- 7 . کمبود دانش، مطالعه و توان کافی 179
- 6. نبود برنامه ریزی مناسب و متناسب 179
- اشاره 180
- 1. ایجاد هماهنگی 180
- 2. برنامه ریزی درازمدت و میان مدت بر اساس تحقیقات بنیادی 180
- راه کارهای رفع مشکلات و موانع رسانه 180
- 3. اختصاص بودجه کافی به برنامه های کیفی و هدف مند 181
- پیشنهادهای برنامه سازی 181
- پرسش های مردمی 182
- پرسش های کارشناسی 183
- کتاب نامه 185
نوحه بر حسین علیه السلام بسیار است که در این مجال، فرصت ذکر همه آن ها نیست.(1)
4. عزاداری در نگاه اهل سنت
4. عزاداری در نگاه اهل سنت
عزاداری در نگاه اهل سنت، از دو منظر قابل تبیین است.
الف) روایات متعدد اهل سنت در خصوص عزاداری در سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و گریستن آن حضرت بر امام حسین علیه السلام و مسائلی این چنینی درباره آن حضرت؛
ب) دیدگاه های مختلف عالمان سنی مذهب.
از نگاه اول، روایات بسیاری از اهل سنت وجود دارد که پیامبر و صحابه در سوگ عزیزانشان می گریسته اند و عزاداری می کرده اند؛ همانند گریستن پیامبر بر اهل بیتش،(2) نیز گریه ایشان بر حمزه،(3) جعفربن ابی طالب، زیدبن حارثه،(4) ابراهیم فرزندشان(5) و عثمان بن مظعون. نیز باید به مرثیه های اصحاب پیامبر در سوگ حمزه اشاره کرد. پس از شهادت حمزه کسانی چون صفیه، خواهرش، کعب مالک و حسان بن ثابت(6) او را رثا گفته اند.
البته در دیگر سو، روایاتی در مذّمت شیون و گریه بر مردگان(7) در احادیثاهل
1- برای مطالعه بیش تر رجوع کنید به اقناع اللائم علی اقامه الماتم، سید محسن امین، صص 183 _ 199.
2- الصواعق المحرقه، احمدبن حجر هیتمی، تصحیح عبدالوهاب عبدالطیف، قاهره _ مصر، مکتبه القاهره، بی تا، ص 239.
3- السیره الحلبیه، علی بن برهان الدین حلبی، بیروت _ لبنان، دارالمعرفه، بی تا، ج 1، ص 534.
4- صحیح بخاری، به حاشیه سندی، بیروت _ لبنان، دارالکتب العلمیه، چ اول، 1412 ق، ج 2، ص 393.
5- سنن ابن ماجه، ج 1، ص 506.
6- سیرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، اسحاق بن محمد همدانی، تصحیح اصغر مهدوی، تهران، خواندنی، 1361 ش، ج 2، ص 673 و ص 700 _ 702 و 693 _ 700.
7- صحیح نجاری، کتاب الخبائز، ج 2، ص 442؛ کنز العمال، حسام الدین متقی هندی، تصحیح، صفوه السقاء، بیروت _ لبنان، مؤسسه الرساله، چ 1، 1409 ق، ج 15، ص 731 _ 733.