- پیش گفتار 3
- اهمیت و فایده پژوهش 4
- پرسش اصلی پژوهش 5
- فرضیه پژوهش 5
- مفاهیم 5
- اشاره 8
- بخش اول بنیادهای فرهنگ عاشورا 8
- اشاره 9
- فصل اول: مبانی عزاداری 9
- 1. عزاداری از نگاه عقل 9
- 2. عزاداری از دیدگاه قرآن و سنّت 12
- 3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی 13
- 4. عزاداری در نگاه اهل سنت 16
- فصل دوم: تاریخ عزاداری 18
- تاریخ عزاداری از دیدگاه شیعه 18
- اشاره 18
- تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا 20
- تاریخ عزاداری امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت 25
- عزاداری امام حسین علیه السلام در ایران 29
- تاریخ عزاداری در جهان 30
- توضیح بُعد اول: 34
- اشاره 34
- فصل سوم: اهداف و فلسفه عزاداری 34
- اشاره 34
- 1. احیای آموزه ها و معارف دینی 36
- 2. اصلاح 36
- 4. ارائه دین به مثابه الگوی جامع 37
- 3. تربیت انسانی، فکری، اخلاقی و عرفانی 37
- 1. زنده نگه داشتن یاد و نام امام حسین علیه السلام 38
- اشاره 38
- 2. گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام و معارف تشیع 38
- توضیح بعد دوم فلسفه عزاداری 38
- 3. تداوم بینش حسینی در مبارزه با ستم، ستم پذیری و بی عدالتی 39
- الف) ایجاد فضای معنوی 40
- اشاره 40
- 1. آثار تربیتی 40
- اشاره 40
- فصل چهارم: آثار عزاداری 40
- ج) کسب فضایل اخلاقی 41
- ب) تزکیه نفس و پالایش روح 41
- د) کسب آرامش و دفع آلام درونی 42
- ب) آشنایی عزاداران با مسایل فرهنگی _ اجتماعی روز 43
- الف) فراگیری فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام 43
- 2. آثار فرهنگی _ اجتماعی 43
- ج) تقویت روحیه انقلابی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی در عزاداران 44
- د) پیوند عاطفی میان امت و الگوها 44
- 3. آثار سیاسی 45
- الف) سازمان دهی شیعیان 45
- ه) هم دلی، هم گرایی و هم کاری میان عزاداران 45
- ج) زنده نگاه داشتن روح حماسه شیعی 47
- ب) مانور و حضور سیاسی شیعیان 47
- د) احیای آموزه های سیاسی شیعی و دینی 48
- 1. مرثیه سرایی و شعر رثایی 49
- اشاره 49
- فصل پنجم: نمادهای عزاداری 49
- الف) روایاتِ زیارات 54
- اشاره 54
- 2. زیارات 54
- ب) متن زیارات 55
- 3. روضه و مقتل 56
- 4. تعزیه 60
- 5. توغ 62
- 6 . بیرق و علم 64
- 7. علمات 64
- 8 . نخل برداری 65
- 9. قمه زنی 65
- 10. جامه سیاه پوشیدن 66
- 11. گریه، سینه زدن و زنجیر زدن 67
- اشاره 69
- بخش دوم آسیب شناسی فرهنگ عاشورا 69
- 2. انواع تحریف 72
- اشاره 72
- فصل اول: کلیات تحریف و آسیب شناسی 72
- 1. تعریف تحریف 72
- 3. سابقه تحریف 73
- 4. روش های تحریف شناسی 74
- 1. دگرگونی فضای اجتماعی و تغییر در گفتمان عاشورا 77
- فصل دوم: عوامل ایجاد و گسترش تحریف (آسیب ها) 77
- اشاره 77
- 2. تبیین نشدن فلسفه صحیح قیام 79
- 3. تمایل به اسطوره سازی و افسانه پردازی 82
- 4. برخورد عاطفی صرف با مقوله عزاداری 84
- 5. جبر انگاری 88
- 6 . نقش حکومت ها و تاریخ نگاران درباری 90
- 7. تعصب های بی جا و جمود فکری 94
- 8. تمسک به روایات تسامح در ادله سنن 95
- 10. سهل انگاری و تسامح منفی در به کارگیری روش ها 97
- 9. جمود تاریخی و گویا نشدن تاریخ 97
- 11. هراس نخبگان از عوام یا عوام زدگی آنان 100
- 13. آمیخته شدن فرهنگ های قومی و سرزمینی با عزاداری 101
- 12. تبدیل شدن عزاداری به عادت 101
- 14. ضعف دانش و بینش عمومی 102
- فصل سوم: آثار و پی آمدهای تحریف 104
- 1. خرافه زدگی و غلوآمیز شدن عزاداری 104
- اشاره 104
- 3. الگوناپذیر شدن نهضت عاشورا و سیره امامان علیهم السلام 106
- 2. عقل ناپذیری 106
- 4. مخدوش و تک بعدی شدن فلسفه قیام و عزاداری 107
- 5. فرعی شدن مسایل اصلی و اصلی شدن مسایل فرعی 108
- 6. دور شدن اهل دانش از مجالس عزاداری 109
- 7. رواج تشریفات و تهی شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب 110
- 8. سوء استفاده دشمنان، خواص و حکومت ها 111
- 9. گسترش ریا کاری 112
- 10. گسترش دروغ، جعل و غیر علمی ارزیابی شدن تاریخ قیام 113
- 11. از میان رفتن خلوص مجالس حسینی و حرفه ای شدن عزاداری ها 116
- 12.کاسته شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب و برتری شکل بر محتوا 118
- 13. خلع سلاح فرهنگی در مقابل طعنه های منکران و دشمنان 119
- اشاره 121
- 1. رواج دوباره برخی از غلوها و خرافه ها 121
- فصل چهارم: آسیب های عزاداری در زمان حاضر 121
- 2. ترویج دگرباره ناهنجاری هایی مانند قمه زنی و زمین بوسی 122
- 3. چیرگی سلیقه های شخصی و رواج زبان حال های بی ریشه و مبتذل 123
- 4. رواج سبک ها و اشعار غنایی ناهمخوان، مبتذل و تقلیدی 125
- 5. رواج شیوه های ناموجه سینه زنی و زنجیر زنی 127
- 6 . برتری شکل بر محتوا 128
- 7. گسترش نامتناسب حضور موسیقی در مراسم سنتی عزاداری 129
- 8 . سوء استفاده گروهی 129
- فصل پنجم: عوامل ایجاد آسیب های جدید 131
- 1. ورود فرهنگ مدرنیته به اجزای جامعه از جمله عزاداری 131
- اشاره 131
- 2. دوری از عالمان دینی و روحانیت 133
- فصل ششم: راه های مقابله با آسیب ها 135
- اشاره 135
- 1. بهره گیری از عقل در مقام ثبوت و اثبات 135
- 2. نهراسیدن خواص از عوام و آگاهی دادن به مردم 137
- 3. بالا بردن دانش و تحصیلات عمومی و تاریخی عامه مردم 139
- 4. دقت و اعتراض مردم به تحریف 140
- 5. آموزش روش مند مبلغان و مداحان 141
- 6 . نظام مند کردن مداحی، منبرها و مجالس عزاداری 142
- 7. برخورد اعتدالی و به دور از افراط و تفریط 143
- 8. پرهیز از برخوردهای آمرانه و حساسیت برانگیز 144
- 9. استفاده از شیوه های تبلیغات روانی 144
- 10. پویا سازی و تلفیق روش ها 146
- فصل هفتم: پیشینه و جریان شناسی مبارزه با آسیب های فرهنگ عاشورا 148
- اشاره 148
- الف) روشن فکری غیر دینی 149
- ب) روشن فکران دینی 154
- اشاره 154
- 1. جلال آل احمد 154
- 2. دکتر علی شریعتی 156
- 3. محمد رضا حکیمی 160
- ج) عالمان دینی و روحانیت 161
- اشاره 161
- 1. میرزا حسین نوری 161
- 2. سید عبدالحسین شوشتری 162
- 3. شیخ محمدباقر خراسانی بیرجندی 163
- 6. آیت اللّه بروجردی 163
- 4. محدّث قمی 163
- 5. شیخ عبدالکریم حائری 163
- 7. علامه سیدمحسن امین 164
- 8. امام خمینی رحمه الله 165
- 9. شهید مطهری رحمه الله 166
- 11. علی صفایی حایری 168
- 10. جریان شهید جاوید 168
- 12. آیت اللّه سیدعلی خامنه ای 169
- اشاره 173
- بخش سوم رسانه و عزاداری 173
- وظایف رسانه 175
- 2. توجه جدّی به جنبه های هنری رسانه در قالب محکم و صحیح 175
- 1. پرهیز از عوام زدگی یا جوّزدگی 175
- 1. ساخت برنامه برای رفع تکلیف 176
- مشکلات و اشکال های رسانه 176
- 2. کمبود تحقیق متناسب با کار رسانه 177
- 3. کمبود نیروهای معتقد و کارآمد 177
- 5. بالا بودن هزینه های ساخت برنامه های کیفی 178
- 4. پراکندگی و اختلاف سلیقه 178
- 7 . کمبود دانش، مطالعه و توان کافی 179
- 6. نبود برنامه ریزی مناسب و متناسب 179
- 1. ایجاد هماهنگی 180
- 2. برنامه ریزی درازمدت و میان مدت بر اساس تحقیقات بنیادی 180
- راه کارهای رفع مشکلات و موانع رسانه 180
- اشاره 180
- پیشنهادهای برنامه سازی 181
- 3. اختصاص بودجه کافی به برنامه های کیفی و هدف مند 181
- پرسش های مردمی 182
- پرسش های کارشناسی 183
- کتاب نامه 185
آن و نیز عمل به تکلیف الهی، انگیزه های قیام سیدالشهدا دانسته شده است و حضرت امام عینا همین انگیزه ها را بر ضد رژیم شاه و انقلاب اسلامی می دانند. حضرت امام در بیان فلسفه عزاداری، به شدت بر وجه سیاسی عزاداری و پاس داشت فرهنگ عاشورا پای می فشارند، به طوری که شاید هر کجا از عزادرای و گریه و اشک سخن به میان می آورند، بی درنگ بعد سیاسی آن را تذکر می دهند.
امام خمینی رحمه الله به طور جدّی بر حفظ سنت عزاداری و روضه خوانی، به همان سبک و سیاقی که پیش از این (انقلاب) بوده، تأکید دارند و به شدت از روشن فکران و کسانی که به تخطئه عزاداری، روضه خوانی و دسته های عزاداری می پردازند، انتقاد می کنند و آنان را از فلسفه و کارکرد این روضه ها و عزاها ناآگاه دانسته و همین گریه و روضه ها را، حافظ مکتب معرفی می کنند. امام، انقلاب اسلامی را دنباله ای از عاشورا بر پایه فرهنگ سیاسی عاشورایی قلمداد می کنند و در این راه، از شعار «کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا» یاری می گیرند. حقیقت نیز چنین است که حضرت امام رحمه الله، حرکت خود را از عاشورا آغاز کرد، با آن ادامه داد و با آن به پایان رساند. نخستین جرقه های آغاز قیام او، از محرم و عاشورا 1342 و از مدرسه فیضیه است. البته امام، همان گونه که از روشن فکرانی که عزاداری را بی حاصل می دانند، انتقاد می کنند، به شدت بر کسانی می تازد که در داخل حوزه ها، فرهنگ عاشورا و عزاداری را بدون نگرش سیاسی مطرح و از آن هدف زدایی می کنند. همچنین امام رحمه الله بر پیرایش و زدودن خرافات و روش های ناپسند و ناصحیح از ساحت عزاداری اصرار دارند و بدان نیز فتوا می دهند و همگان را بدان توصیه می کنند.(1)
9. شهید مطهری رحمه الله
9. شهید مطهری رحمه الله
1- برای آگاهی از مواضع و نگرش های امام رجوع کنید به صحیفه نور، به خصوص جلدهای 3، 7، 15، 18، 9 و 4. و قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی رحمه الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه اللهچ 2، 1373؛ به ویژه صص 64 _ 98. چشمه خورشید، صص 353 _ 372. مجموعه مقالات کنگره بین المللی امام خمینی رحمه الله دفتر دوم، صص 197 _ 218. و همان، دفتر سوم، صص 318 _ 335.