- پیش گفتار 3
- اهمیت و فایده پژوهش 4
- پرسش اصلی پژوهش 5
- فرضیه پژوهش 5
- مفاهیم 5
- بخش اول بنیادهای فرهنگ عاشورا 8
- اشاره 8
- اشاره 9
- 1. عزاداری از نگاه عقل 9
- فصل اول: مبانی عزاداری 9
- 2. عزاداری از دیدگاه قرآن و سنّت 12
- 3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی 13
- 4. عزاداری در نگاه اهل سنت 16
- فصل دوم: تاریخ عزاداری 18
- اشاره 18
- تاریخ عزاداری از دیدگاه شیعه 18
- تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا 20
- تاریخ عزاداری امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت 25
- عزاداری امام حسین علیه السلام در ایران 29
- تاریخ عزاداری در جهان 30
- فصل سوم: اهداف و فلسفه عزاداری 34
- اشاره 34
- توضیح بُعد اول: 34
- اشاره 34
- 1. احیای آموزه ها و معارف دینی 36
- 2. اصلاح 36
- 3. تربیت انسانی، فکری، اخلاقی و عرفانی 37
- 4. ارائه دین به مثابه الگوی جامع 37
- 2. گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام و معارف تشیع 38
- توضیح بعد دوم فلسفه عزاداری 38
- 1. زنده نگه داشتن یاد و نام امام حسین علیه السلام 38
- اشاره 38
- 3. تداوم بینش حسینی در مبارزه با ستم، ستم پذیری و بی عدالتی 39
- اشاره 40
- الف) ایجاد فضای معنوی 40
- فصل چهارم: آثار عزاداری 40
- اشاره 40
- 1. آثار تربیتی 40
- ج) کسب فضایل اخلاقی 41
- ب) تزکیه نفس و پالایش روح 41
- د) کسب آرامش و دفع آلام درونی 42
- 2. آثار فرهنگی _ اجتماعی 43
- ب) آشنایی عزاداران با مسایل فرهنگی _ اجتماعی روز 43
- الف) فراگیری فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام 43
- د) پیوند عاطفی میان امت و الگوها 44
- ج) تقویت روحیه انقلابی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی در عزاداران 44
- 3. آثار سیاسی 45
- الف) سازمان دهی شیعیان 45
- ه) هم دلی، هم گرایی و هم کاری میان عزاداران 45
- ب) مانور و حضور سیاسی شیعیان 47
- ج) زنده نگاه داشتن روح حماسه شیعی 47
- د) احیای آموزه های سیاسی شیعی و دینی 48
- 1. مرثیه سرایی و شعر رثایی 49
- اشاره 49
- فصل پنجم: نمادهای عزاداری 49
- الف) روایاتِ زیارات 54
- اشاره 54
- 2. زیارات 54
- ب) متن زیارات 55
- 3. روضه و مقتل 56
- 4. تعزیه 60
- 5. توغ 62
- 7. علمات 64
- 6 . بیرق و علم 64
- 8 . نخل برداری 65
- 9. قمه زنی 65
- 10. جامه سیاه پوشیدن 66
- 11. گریه، سینه زدن و زنجیر زدن 67
- بخش دوم آسیب شناسی فرهنگ عاشورا 69
- اشاره 69
- اشاره 72
- 2. انواع تحریف 72
- 1. تعریف تحریف 72
- فصل اول: کلیات تحریف و آسیب شناسی 72
- 3. سابقه تحریف 73
- 4. روش های تحریف شناسی 74
- 1. دگرگونی فضای اجتماعی و تغییر در گفتمان عاشورا 77
- فصل دوم: عوامل ایجاد و گسترش تحریف (آسیب ها) 77
- اشاره 77
- 2. تبیین نشدن فلسفه صحیح قیام 79
- 3. تمایل به اسطوره سازی و افسانه پردازی 82
- 4. برخورد عاطفی صرف با مقوله عزاداری 84
- 5. جبر انگاری 88
- 6 . نقش حکومت ها و تاریخ نگاران درباری 90
- 7. تعصب های بی جا و جمود فکری 94
- 8. تمسک به روایات تسامح در ادله سنن 95
- 9. جمود تاریخی و گویا نشدن تاریخ 97
- 10. سهل انگاری و تسامح منفی در به کارگیری روش ها 97
- 11. هراس نخبگان از عوام یا عوام زدگی آنان 100
- 12. تبدیل شدن عزاداری به عادت 101
- 13. آمیخته شدن فرهنگ های قومی و سرزمینی با عزاداری 101
- 14. ضعف دانش و بینش عمومی 102
- 1. خرافه زدگی و غلوآمیز شدن عزاداری 104
- فصل سوم: آثار و پی آمدهای تحریف 104
- اشاره 104
- 2. عقل ناپذیری 106
- 3. الگوناپذیر شدن نهضت عاشورا و سیره امامان علیهم السلام 106
- 4. مخدوش و تک بعدی شدن فلسفه قیام و عزاداری 107
- 5. فرعی شدن مسایل اصلی و اصلی شدن مسایل فرعی 108
- 6. دور شدن اهل دانش از مجالس عزاداری 109
- 7. رواج تشریفات و تهی شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب 110
- 8. سوء استفاده دشمنان، خواص و حکومت ها 111
- 9. گسترش ریا کاری 112
- 10. گسترش دروغ، جعل و غیر علمی ارزیابی شدن تاریخ قیام 113
- 11. از میان رفتن خلوص مجالس حسینی و حرفه ای شدن عزاداری ها 116
- 12.کاسته شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب و برتری شکل بر محتوا 118
- 13. خلع سلاح فرهنگی در مقابل طعنه های منکران و دشمنان 119
- اشاره 121
- فصل چهارم: آسیب های عزاداری در زمان حاضر 121
- 1. رواج دوباره برخی از غلوها و خرافه ها 121
- 2. ترویج دگرباره ناهنجاری هایی مانند قمه زنی و زمین بوسی 122
- 3. چیرگی سلیقه های شخصی و رواج زبان حال های بی ریشه و مبتذل 123
- 4. رواج سبک ها و اشعار غنایی ناهمخوان، مبتذل و تقلیدی 125
- 5. رواج شیوه های ناموجه سینه زنی و زنجیر زنی 127
- 6 . برتری شکل بر محتوا 128
- 7. گسترش نامتناسب حضور موسیقی در مراسم سنتی عزاداری 129
- 8 . سوء استفاده گروهی 129
- فصل پنجم: عوامل ایجاد آسیب های جدید 131
- اشاره 131
- 1. ورود فرهنگ مدرنیته به اجزای جامعه از جمله عزاداری 131
- 2. دوری از عالمان دینی و روحانیت 133
- 1. بهره گیری از عقل در مقام ثبوت و اثبات 135
- فصل ششم: راه های مقابله با آسیب ها 135
- اشاره 135
- 2. نهراسیدن خواص از عوام و آگاهی دادن به مردم 137
- 3. بالا بردن دانش و تحصیلات عمومی و تاریخی عامه مردم 139
- 4. دقت و اعتراض مردم به تحریف 140
- 5. آموزش روش مند مبلغان و مداحان 141
- 6 . نظام مند کردن مداحی، منبرها و مجالس عزاداری 142
- 7. برخورد اعتدالی و به دور از افراط و تفریط 143
- 9. استفاده از شیوه های تبلیغات روانی 144
- 8. پرهیز از برخوردهای آمرانه و حساسیت برانگیز 144
- 10. پویا سازی و تلفیق روش ها 146
- اشاره 148
- فصل هفتم: پیشینه و جریان شناسی مبارزه با آسیب های فرهنگ عاشورا 148
- الف) روشن فکری غیر دینی 149
- ب) روشن فکران دینی 154
- 1. جلال آل احمد 154
- اشاره 154
- 2. دکتر علی شریعتی 156
- 3. محمد رضا حکیمی 160
- ج) عالمان دینی و روحانیت 161
- 1. میرزا حسین نوری 161
- اشاره 161
- 2. سید عبدالحسین شوشتری 162
- 6. آیت اللّه بروجردی 163
- 5. شیخ عبدالکریم حائری 163
- 3. شیخ محمدباقر خراسانی بیرجندی 163
- 4. محدّث قمی 163
- 7. علامه سیدمحسن امین 164
- 8. امام خمینی رحمه الله 165
- 9. شهید مطهری رحمه الله 166
- 11. علی صفایی حایری 168
- 10. جریان شهید جاوید 168
- 12. آیت اللّه سیدعلی خامنه ای 169
- اشاره 173
- بخش سوم رسانه و عزاداری 173
- 2. توجه جدّی به جنبه های هنری رسانه در قالب محکم و صحیح 175
- وظایف رسانه 175
- 1. پرهیز از عوام زدگی یا جوّزدگی 175
- 1. ساخت برنامه برای رفع تکلیف 176
- مشکلات و اشکال های رسانه 176
- 3. کمبود نیروهای معتقد و کارآمد 177
- 2. کمبود تحقیق متناسب با کار رسانه 177
- 5. بالا بودن هزینه های ساخت برنامه های کیفی 178
- 4. پراکندگی و اختلاف سلیقه 178
- 7 . کمبود دانش، مطالعه و توان کافی 179
- 6. نبود برنامه ریزی مناسب و متناسب 179
- 2. برنامه ریزی درازمدت و میان مدت بر اساس تحقیقات بنیادی 180
- راه کارهای رفع مشکلات و موانع رسانه 180
- اشاره 180
- 1. ایجاد هماهنگی 180
- 3. اختصاص بودجه کافی به برنامه های کیفی و هدف مند 181
- پیشنهادهای برنامه سازی 181
- پرسش های مردمی 182
- پرسش های کارشناسی 183
- کتاب نامه 185
امام حسین علیه السلام ذکر شده است. نیز گریستن حضرت رسول صلی الله علیه و آله پس از ولادت امام حسین علیه السلام (1) یا هنگام رحلت شان(2) و... ، گریستن امیرمؤمنان علیه السلام هنگام عبور از کربلا(3) و گریستن حضرت زهرا،(4) خط سیر دنباله دار تاریخ عزاداری نزد شیعیان، از ابتدا تا هنگام شهادت امام حسین علیه السلام است. هم چنین علامه مجلسی در بحارالانوار از امام باقر علیه السلام روایت می کند که هنگام خروج امام حسین علیه السلام از مدینه به طرف مکه، بانوان بنی عبدالمطلب جمع شدند و بر آن حضرت گریه کردند.(5)
تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا
تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا
شهادت حسین بن علی علیه السلام ، شوکی عاطفی در میان مردم، به ویژه حلقه پیروان و دوست داران اهل بیت و شیعیان آن حضرت پدید آورد. هم چنین عظمت شخصیت حسین بن علی علیه السلام و یارانش و پستی عمل جنایت کاران در چگونگی شهادت امام علیه السلام ، بر ابعاد این مسأله می افزود. عزاداری از همان لحظه های نخستین پس از شهادت امام حسین علیه السلام ، افزون بر بار عاطفی نیرومندی که داشت، با ویژگی های سیاسی و اجتماعی نیز همراه بود. در این جا، سیر تاریخی عزاداری امام حسین را پس از شهادت آن حضرت به اختصار بررسی می کنیم. البته ذکر این نکته نیز خالی از فایده نیست که حتی دشمنان و قاتلان امام علیه السلام چون عمر سعد(6)، لشکر کوفیان،(7) مردم
1- بحارالانوار، ج 43، ص 249؛ مسند احمد بن حنبل، ج 6 ، ص 249.
2- مثیر الاحزان، ابن نماحلی، قم، مؤسسه الامام المهدی، چ 3، 1406 ق، ص 22.
3- الامالی، صدوق، ص 365، مجلس 87 .
4- بحارالانوار، ج 45، ص 225.
5- بحارالانوار، ج 45، ص 88 _ 89 .
6- تاریخ طبری، ج 5، ص 452، مقتل الحسین، ابی مخنف، ترجمه علی کرمی، قم، دارالکتاب، ج 1، 1377، ص 384.
7- بحارالانوار، ج 45، صص 58 _ 59.