11 مجلس ویژه محرم 1438 ھ. ق صفحه 13

از عقل، مخلوقی نیافریدم و آن که را دوست دارم، عقلش را کامل می کنم.

حال، با وجود چنین مطالب غنیّ دینی و معارف اصیلی، می توان گفت که در قیام امام حسین ( ع ) عقل راه ندارد؟ و آن حضرت از سر عشق به میدان آمده است؟ بدیهی است که این حرف، غلط است و در واقع، یکی از بدترین تحریف های عاشورا این است که عمل حسین بن علی ( ع ) را بر مبنای عشق قرار دهیم که برای دیگران تکلیف آور نیست. آنچه متأسفانه در شعر بعضی شاعران مشاهده می شود، این است که می خواهند قضیه امام حسین ( ع ) را از مدار عقلانیت خارج کنند؛ درحالی که باید این نکته را برای مردم تبیین کرد که نهضت آن حضرت، بر اساس عقل بوده است. این عقلِ سلیم است که آدمی را به اطاعت خدا وامی دارد و خود را در معرض شهادت قرار دهد؛ شهدای انقلاب اسلامی نیز روی همین مبنای دینی و عقلانی جان خود را فدا نمودند. در حقیقت، عاقل ترین انسان ها، شهدا هستند؛ چون به کمال عقلانیت رسیدند. اگر ما هم این گونه عمل کنیم و عقل صحیح و سلیم را معیار کارهایمان قرار بدهیم، جلوی خیلی از خرافه ها، بدعت ها و انحراف ها گرفته می شود.

مجلس دوم

جلوه هایی از سنّت های الهی در نهضت عاشورا

اشاره

حجت الاسلام والمسلمین حسین عبدالمحمدی(1)

درآمد

در طول تاریخ بشری، همواره سنّت های ثابت و همیشگی یا قوانین دائمی و بدون تغییری وجود داشته و دارند که هریک به گونه ای همسو با حکمت خداوندی تحقق می یابند. در قرآن کریم به شماری چند از این سنّت ها اشاره شده که از آن جمله می توان به: یاری مؤمنان از سوی حق تعالی، پاداش به نیکوکاران، آزمایش انسان ها و عذاب تبهکاران اشاره نمود. بدیهی است، شناخت و توجه به این سنّت ها، نقش بسزایی در رشد و شکوفایی فرد و جامعه ایفا کرده، زمینه دستیابی به کمالات انسانی را فراهم می سازند.

در این نوشتار، ضمن اشاره به مفهوم سنّت، به انواع سنّت های الهی در قرآن پرداخته شده و جلوه های آنها نیز در نهضت عاشورای حسینی مورد بررسی قرار گرفته است.

مفهوم شناسی سنّت

«سنّت» در لغت، به معنای سیره و روش(2) و در اصطلاح اصول فقه، عبارت

ص :14

1- عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه
2- ابن منظور، لسان العرب، ج 31، ص 226

است از قول، فعل و تقریر معصوم ( ع ) (1)

«سنّت الهی»، یعنی «ضوابطی که در افعال الهی وجود دارد(2) یا روش هایی که خداوند بر پایه آنها امور عالم و آدم را تدبیر و اداره می کند. بنابراین، سنّت، یعنی قوانین ثابت و اساسی تکوینی یا تشریعی الهی که هرگز دگرگونی ندارد(3) در قرآن کریم، سنّت به هر دو معنا استعمال شده است: «فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّهِ اللّه تَبْدِیلاً وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَهِ اللّهِ تَحْوِیلاً(4)هرگز برای سنّت خدا تبدیلی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت الهی تغییری نمی یابی.»

انواع سنّت های الهی

اشاره

در قرآن کریم، اصل جریان سنّت های الهی در میان امت های گذشته بیان گردیده است؛ چنان که فرموده: «قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ (5) به یقین، پیش از شما سنّت هایی بوده است. پس در زمین گردش کنید و بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است.» آیه یادشده، هم بر جریان سنّت ها و قوانین الهی در تاریخ تأکید دارد و هم بر پژوهش رویدادهای تاریخی به منظور عبرت گرفتن از آنها.

در ادامه، به بیان مهم ترین سنّت های الهی از نگاه قرآن پرداخته، جلوه های آن را در نهضت عاشورا بررسی می کنیم.

1. نصرت اهل حق

یکی از سنّت های الهی، نصرت و یاری اهل حق است که در آیات متعدد

ص :15

1- احمد فتح الله، معجم ألفاظ الفقه الجعفری، ص 237
2- محمد قلعجی، معجم لغه الفقهاء، ص 250
3- ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج 17، ص 431
4- فاطر، آیه 43
5- آل عمران، آیه 137

به آن تصریح شده است؛ یعنی خداوند یاری رهبران و مؤمنان صابر را بر خود لازم دانسته است. اینکه مکتب پیامبران الهی در طول تاریخ همواره رو به رشد بوده و خط مخالفان آنان همواره رو به زوال، به خوبی این حقیقت را نشان می دهد؛ «وَلَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلی ما کُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّی أَتاهُمْ نَصْرُنا وَلا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جاءَکَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِینَا(1) و همانا پیش از تو نیز پیامبرانی تکذیب شدند؛ ولی در برابر آنچه تکذیب شدند و آزار دیدند، صبر کردند تا یاری ما به آنان رسید. [تو نیز چنین باش؛ زیرا] برای کلمات [و سنّت های] خداوند، تغییردهنده ای نیست. قطعاً از اخبار پیامبران برای تو آمده است.»

«کلمات»، به معنای سنّت های الهی است؛ چنان که در برخی آیات دیگر نیز کلمات به همین معنا بکار رفته است؛ «وَلَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنا لِعِبادِنَا الْمُرْسَلِینَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ وَإِنَّ جُنْدَنا لَهُمُ الْغالِبُون (2)بی شک، فرمان ما برای بندگانی که به رسالت فرستاده شده اند، از پیش معیّن شده است. همانا ایشان اند که پیروزند و همانا سپاه ماست که پیروز است.»

نویسنده تفسیر نور در توضیح این آیه می نویسد: یکی از وعده ها و سنّت های الهی، نصرت و دفاع از مؤمنان است؛ «وَکانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِین(3) البته برخی با توجه به آیه «وَکانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِین» معتقدند: معنای دفاع و یاری الهی، همیشه دفاع و نصرت فوری و کوتاه مدت نیست؛ بلکه دفاع درازمدت را نیز شامل می شود؛ زیرا در آیات دیگر می فرماید: «وَالْعاقِبَهُ

1- انعام، آیه 34
2- صافات، آیه 171 173
3- روم، آیه 47