مقابل زاویۀ تشریع قرار داشته باشد، بکله اجتهاد، باری از تشریع اسلامی را با خود دارد که همان تشریع ظاهری اسلامی است. به تعبیر دیگر، بعد از درک این نکته که اجتهاد در هر عصر، یک عنصر اساسی در اسلام است، ذات اجتهاد، این را می طلبد که در میان مجتهدان اختلاف پدید آید و اختلاف در اجتهاد، اصولاً یک امر ذاتی است. بنابراین، این فرض که اجتهاد و اعمال نظر و رأی در مسائل فقهی، بدون بروز اختلاف صورت گیرد، ممکن نیست و خُلف فرض است؛ همان گونه که در تمامی دانش های نظری، وضعیت چنین است؛ مانند علوم فلسفه، طب، هندسه و...
نتیجه گیری
1. کار اجتهاد در عصر تشریع و بعد از آن، در طول تاریخ جریان داشته است، منتهی این کار در عصر تشریع، بسیط بوده است و کسی که در این عصر با اجتهاد سر و کار داشته است، متوجه طبیعت قاعده اصولی، حدود و اهمیت نقش آن در امر اجتهاد نبوده است.
2. کار اجتهاد در عصر غیبت، پیچیده و دشوار شد و با شکوک و اوهامی که برخاسته از فاصلۀ موجود بین عصر غیبت و عصر تشریع است، مواجه گشت و روشن شد که رسیدن به مرحلۀ اجتهاد امکان پذیر نیست، مگر با انجام تحقیقات مقدماتی و بررسی های همه جانبه در نصوص تشریع و ممارست با آنها در طول سالهای متمادی، علاوه بر تحقیقات در شماری از دانش های دیگر، به صورت پیش نیاز.
3. اجتهاد و تقلید، دو عنصر اساسی و ضروری در اسلام است که برای تعیین مواقف و جهت گیری های عملی انسان در برابر شریعت - به حکم ضرورت و لزوم تبعیت از شریعت - در طول تاریخ جریان داشته است.
4. اصول، دانشی جدید و نوپا و متأخر از دانش فقه نیست، بلکه همزاد دانش فقه است و از زمان پیدایش آن، وجود داشته است و مرتبط با فقه است؛ از نوع ارتباط علم نظری با علم تطبیقی. انفکاک این دو نیز در طول تاریخ و در تمام