حدود و قصاص و دیات صفحه 106

و بنا بر مشهور دیه زن ذمیّه چهار صد درهم است، و دیه غلام قیمت او است، ما دام که زیاده از دیه حر نباشد. و اگر زیاده باشد بدیه آزاد برمی گردد، و زیادتی را اعتبار نمی کنند، و جراحتهای اعضای او را نسبت به قیمتش اعتبار می کنند، پس اگر جنایتی بر او واقع شود که در آزاد نصف دیه باشد در او نصف قیمت خواهد بود، چنانچه گذشت.

مقصد دوّم: در بیان مقدار درهم و دینار

است، موافق زرهای این زمان چون موافق مشهور اختیار دادن اجناس مذکوره با قاتل و جارح است، و غالبا غیر طلا و نقره متعارف نیست که داده شود، باید که مقدار درهم و دینار معلوم شود.

بدان که: خلافی نیست میان علماء که دینار در جاهلیت و اسلام تفاوت نکرده است، و دینار و مثقال شرعی یکی است، و هر یک موافق اشرفی تمام الوزن دو بتّی چهار دانک و نیم مثقال صیرفی است، یعنی سه ربع مثقال صرّافان است.

پس هزار دینار بحساب این زمان هزار اشرفی تمام عیار است، و در زمان سابق چون نقره گرانتر یا طلا ارزانتر بوده، یک دینار مساوی ده درهم بوده است، لهذا ده هزار درهم بعوض هزار دینار مقرر شده است، و در این زمان از دو برابر نیز تفاوت بیشتر شده است، و چون بنا بر مشهور اختیار با قلّ است زیاده از مقدار ده هزار درهم ایشان را جبر نمی توان کرد، اگر چه احوط آن است که دیه دهنده بحساب طلا بدهد.

و درهم موافق آن چه فقیر در رساله اوزان (1) تحقیق کرده ام موازی شصت و سه دینار فارسی است، اعنی سه بیستی و سه نار موافق عباسی ده دانگی قدیم، و موافق زر نه دانگ و نیمی جدید درهم، موازی شصت و شش دینار و نه جزء از نوزده جزء یک دینار خواهد بود که از سیزده غار به کی و نیم کمتر باشد.

پس دیه مرد آزاد که ده هزار درهم است به زرّ ده دانگی قدیم شصت و سه تومان است، و به زرّ نه دانگ و نیمی جدید شصت و شش تومان و سه هزار و صد و

1- المسماه بمیزان المقادیر من اول تصانیف العلامه المجلسی طبعت فی بمبئی سنه 1300 و فی طهران سنه 1310، تاریخ الفراغ من تألیفه سنه 1063، الذریعه 23/ 319.