حدود و قصاص و دیات صفحه 119

ربع دیه بدهند، و به ورثه دوّم ثلث دیه، و به ورثه سیّم نصف دیه و به ورثه چهارم یک دیه تمام، و علماء را در توجیه این دو روایت سخن بسیار است.

و فقیر نیز در تصانیف خود در این مقام تحقیقات کرده ام، که این رساله محل ذکر آنها نیست، و احتیاج باین مسأله کم واقع می شود.

فصل سیّم: در بیان دیات اعضاء

است، و آنها بر دو قسم اند:

یکی: آن که تقدیری از شارع بخصوص در آن وارد نشده است، و در آن ارش است، یعنی فرض می کنند که اگر این شخص بنده باشد به سبب این جنایت چه مقدار نقص در قیمت او بهم می رسد، همان تفاوت را نسبت بدیه آن شخص حساب می کنند، مثل آن که اگر بنده بوده یک قیمتش کم می شد، در اینجا ده یک دیه او را می گیرند.

قسم دیگر آن است که از شارع بخصوص دیتی در آن وارد شده است، و غالب آن است که آن چه در آدمی دو تا است، در هر دو یک دیه است، و در هر یک نصف دیه مانند چشم و دست و پا و آن چه در آدمی یکی است، مانند ذکر و زبان در آن یک دیه است، و هر یک إن شاء اللَّه به تفصیل مذکور خواهد شد:

اوّل: در دیه موی سر و ریش است، مشهور میان علماء آن است که اگر کاری بکند که موی سر مرد برطرف شود و نروید تمام دیه مرد لازم می شود، و اگر بروید ثلث دیه لازم می شود. و هم چنین در موی ریش مرد اگر نروید تمام دیه است، و اگر بروید ثلث دیه است.

و بعضی گفته اند: در موی سر و ریش هر یک اگر نروید صد اشرفی باید داد، و مستند این قول معلوم نیست، و جمعی از علماء گفته اند: در هر یک از سر و ریش اگر بروید ارش می گیرند.

و بعضی گفته اند: اگر موی سر بروید صد اشرفی است، و موی ریش اگر بروید ثلث دیه آدمی، و اگر موی سر زن را به برّد، یا بتراشد، اگر نروید تمام دیه زن لازم می شود، و اگر نروید مهر مثل آن زن لازم می شود.

و بعضی گفته اند: اگر بروید ثلث دیه زن لازم می شود.