حدود و قصاص و دیات صفحه 139

در دیه نفس مذکور شد، و اگر عمد باشد در اینجا قصاص نمی باشد و دیه می گیرند.

هفتم: منقّله است، که استخوان از جای خود حرکت کرده باشد، و در این نیز قصاص نیست، هر چند عمدا کرده باشد، و دیه اش موافق مشهور پانزده شتر است، و بعضی بیست شتر گفته اند.

هشتم: مأمومه است، که بأمّ الدماغ رسیده باشد، یعنی پرده که مغز در میان آن است، اما آن پرده شکافته نشده باشد، و در آن ثلث دیه آدمی است، و در بعضی روایات (1) و کلام فقهاء سی و سه شتر وارد شده است، با آن که ثلث سی و سه شتر و ثلثی می باید باشد، پس یا ثلث بر سبیل تخمین وارد شده است، یا لفظ ثلث بعد از سی و سه مراد است، یا از رواه افتاده است.

نهم: دامغه است، که خریطه که دماغ در میان آن است نیز دریده باشد، و با این حال زنده ماندن بسیار بعید است، و باین سبب اکثر علماء دیه آن را ذکر نکرده اند، و اگر زنده بماند بعضی گفته اند: ثلث دیه برای مأمومه می دهد، و ارش برای دریدن خریطه می دهد، و در مأمومه و دامغه قصاص نمی باشد، چون محل خطرند.

مقصد دوّم: در باقی احکام شجاج است

، و در آن چند مسأله است:

اوّل: اگر در دو جای سر جراحت موضّحه بکند از برای هر یک پنج شتر می باید بدهد، و اگر همان شخص میان آن دو تا را ببرد که به یک دیگر متصل شوند، اکثر گفته اند: یک موضّحه می شود، و پنج شتر کافی است، و بعضی گفته اند: یازده شتر می دهد، و احتمال دارد که پانزده شتر لازم شود، و حکم سه موضّحه داشته باشد، اگر دیگری این دو موضّحه را به یک دیگر متصل کند خلاف نیست در آن که دیه موضّحه بر اوّل لازم است، و دیه یک موضّحه بر ثانی.

دوّم: اگر یک جراحت موضّحه بکند که بعضی از آن بر سر واقع شود و بعضی بر پیشانی مشهور آن است که حکم یک موضّحه دارد، و پنج شتر کافی است.

1- فروع کافی 7: 326 ح 3.