پرتو عنایات در بیان احکام حدود، قصاص، دیات صفحه 323

قسم دوم عاقله به سبب ولاء ، همانند باب ارث سه دسته اند

دسته اول معتق

( مسئله 1223 ) : اگر جانی خویشی ندارد . و مملوک ( غلام یا کنیز ) آزاد شده باشد آنکه وی را آزاد کرده با شرایط خاصی عاقله اوست ، و در صورت نبود وی کسی از فرزندان ذکور آزاد کننده مرد که وارث ولاء است ، عاقله جانی است و فرزندان اناث در عاقله نیستند و اگر آزاد کننده مرده زن بوده عاقله ، عصبه ( خویشان مرد ) وی می باشند . آنانکه در تفسیر اول عاقله قسم اول ذکر شدند . و خود زن جزء عاقله نیست گرچه وارث ولاء ارث می باشد .

( مسئله 1224 ) : کسان آزاد کننده که عاقله جانی می باشند ، آنانند که خویش پدری آزاد کننده ( معتق ) هستند مانند ارث ( بر طبق مراتب ارث ) و آنان که تنها خویش مادری باشند جزء عاقله نیستند .

( مسئله 1225 ) : چنانچه معتق ( آزاد کننده ) نبود و خویشانی نداشت ، اگر خود وی معتقی داشته ( مملوک بوده ، مالکش او را آزاد کرده ) او عاقله است و گرنه بستگان معتق ( عصبه ) او عاقله اند . وگرنه معتق پدر معتق ، و هم چنین عصبه وی عاقله اند ، و خون بها بر عهده آنان است .

( مسئله 1226 ) : آزاد شونده ، عاقله آزاد کننده نیست ، پس اگر جنایتی از روی خطا مرتکب شد ، چیزی از خون بهای جنایت بر عهده آزاد شونده نیست .

دسته دوم عاقله قسم دوم ضامن جریره

( مسئله 1227 ) : چنانچه از قسم اول ( دسته اول ) عاقله کسی نبود ، و حتی