مشروعیت اقامه حدود و تعزیرات در عصر غیبت صفحه 229

که اجرای حدود از امور حسبیه است،هر نوع شبهه ای را نسبت به عدم جواز اجرای حدود از بین می برد.» (1)برای بررسی این دلیل لازم است ابتدا امور حسبیه را تعریف کنیم و قلمرو آن را مشخص سازیم تا مشخص شود آیا این عنوان شامل اقامه حدود می گردد یا خیر.

الف)مفهوم شناسی حسبه

حسبه،اسم مصدر و مصدر آن«احتساب»است که خود از ریشه«حسب»و به معنای«شمارش کردن»می باشد.احتساب در اعمال صالح و مکروهات عبارت است از سبقت گرفتن در طلب اجر از راه تسلیم و صبر یا قیام کردن به انواع کارهای خیر برای رسیدن به ثواب. (2)حسبه نیز به معنای اجر است و به امر به معروف و نهی از منکر نیز حسبه می گویند. (3)

«امور حسبیه»در لغت به معنای امور قُربیه است؛یعنی کارهایی که فرد آنها را برای خدا و«قربه الی الله»انجام می دهد.از این رو،در لغت در تعریف حسبه چنین آمده است:«فعل الشیء حسبه ای لم یأخذ علیه اجرا،مبتغیاً الثواب من الله». (4)

در اصطلاح فقه شیعه،بر آن دسته از امور مربوط به اجتماع و نظام و عموم مسلمانان گفته می شود که گریزی از انجام آنها نیست و شارع مقدس نیز متولی خاصی برای اجرای آن تعیین نکرده است.

مسئله حسبه و امور حسبیه از مباحثی است که از فقه حکومتی اهل سنت وارد فقه شیعه شده،فقهای اهل سنت را باید بنیان گذاران این اصطلاح به شمار آورد. (5)گفته شده اهل سنت نیز این نهاد را از تشکیلات روم قدیم و از نهادی به نام«کنسورت»اقتباس کرده اند که عمده وظایف آن نظارت بر بازارها و اخلاق عمومی بوده است. (6)

1- (1) .عباسعلی عمید زنجانی،فقه سیاسی،ج1،ص268.
2- (2) .ابن اثیر،النهایه فی غریب الحدیث،ج1،ص382.
3- (3) .طریحی،مجمع البحرین،ج1،ص505.
4- (4) .محمد قلعجی،معجم لغه الفقها،ص179.
5- (5) .سید علیرضا صدر حسینی،درسنامه فقه الحکومه.
6- (6) .نیره قوی،فصلنامه پژوهشی امام صادق علیه السلام،«دامنه امور حسبیه از دیدگاه امام علی».