جوان و موسیقی صفحه 87

اي ابوبصير، آنچه در منزل خود از اموال داشتم بيرون كردم و الآن برهنه و عريانم چنانكه مشاهده مي‌كني. چون حال آن مرد را ديدم نزد برادران ديني خود رفتم و از براي او لباس جمع كردم و او را به آن پوشاندم. چند روزي نگذشت كه باز به سوي من فرستاد كه من عليل شده‌ام، نزد من بيا. پس پيوسته به نزد او مي‌رفتم و مي‌آمدم و او را معالجه مي‌كردم، تا وقتي كه مرگش در رسيد من بر بالين او نشسته بودم و او مشغول جان كندن بود كه ناگاه حالت غشي او را عارض شد، چون به هوش آمد گفت:

اي ابوبصير، صاحبت جعفر بن محمد عليهما السلام وفا كرد براي من به آنچه وعده فرموده بود، اين بگفت و دنيا را وداع نمود.

پس از مردن او چون به سفر حج رفتم، همين كه به مدينه رسيدم و خواستم خدمت امام خود شرفياب شوم، درب خانه استيذان (اذن) خواستم و داخل شدم، چون داخل خانه شدم يك پايَم در دالان بود و يك پايم در صحنِ خانه كه حضرت صادق عَلَيْهِ السَّلَام از داخل اطلاق مرا صدا زد:

اي ابوبصير، ما وفا كرديم براي رفيقت آنچه را كه ضامن شده بوديم. (155)

4 - حكايت ابونصر فارابي در مجلس سيف الدوله

در اينجا بد نيست داستان حكيم و فيلسوف مسلمان شيعي، معلم ثاني، شيخ ابونصر فارابي را كه در همه‌ي علوم، مجتهد و مبتكر و از جمله موسيقيدان نيز بوده بشنويد.

روزي در لباس ترك‌ها قبل از آنكه كسي او را شناسايي كند به مجلس سلطان سيف الدوله وارد شد و مجلس او محل اجتماع دانشمندان بود.

فارابي (156) از ميان جمعيَّت حاضرين عبور كرد تا به مسند خودِ سيف الدوله رسيد و با همان لغت و زبان ساختگي مخصوصي كه سيف الدوله با خواص درباريان سخنان خصوصي مي‌گفت سخن گفت، سپس از چنته‌ي خود يك عودي در آورد و تارهاي آن را منظم كرده و بنواخت كه از آن همه‌ي اهل مجلس به خنده در آمدند، سپس تارهاي آن را طور ديگري تنظيم كرد و بنواخت كه از آن همه‌ي اهل مجلس به گريه در آمدند، سپس تارهاي آن را به شكل ديگر تنظيم كرد و بنواخت كه از آن همه‌ي اهل مجلس به خواب رفتند و در حال خواب مجلس را ترك كرد و از آنجا خارج شد.

-157

در اين قضيه ملاحظه مي‌كنيد يك موسيقيدان موسيقي نواز در مجلس سلطان و حاكم بر ممالك اسلامي و جمعيَّتي از دانشمندان چگونه روحيه‌ي همه را تحت سيطره‌ي خويش در آورد و ساعتي آنها را به هر شكلي خواست ساخت و به هر عالمي از تخيلات مورد نظرش به حركت برد و غرق در آن نمود. اين نمونه‌ي از سازندگي عميق و موثر موسيقيست و ساير اقسام آن نيز به همين طريق و همگي جز به پرواز در آوردن روح در فضاي اوهام دروني چيز ديگري نيست.