تاملی در فقه موسیقی صفحه 42

نمی توان تنها به مضمون شعر توجه کرد و تأثیر تخریبی فرم را نادیده گرفت، ولی در موسیقی سازی، که انتزاعی ترین هنر در میان هنرهای زیبا شمرده شده، در واقع محتوا یا درون مایه، برآیند عوامل مختلف فرمی است و با کمک آن ها می توان عواطف مانند خشم، اضطراب، شعف و... مکان مانند صحرا، کوه و... و زمان مانند بهار و تابستان، پاییز و زمستان و به طور کلی مضامین را القا کرد. در این موارد نیز فرم، هماهنگ با محتوا و برای ارایه محتواست. در موسیقیِ مرکب از ساز و آواز در واقع این مضمون کلام است که محتوا را تعیین می کند و عوامل فرمی آوازی و سازی هماهنگ با آن و برای تحقق آن در قالب اثری هنری عمل می کنند. این شاید شامل غالب موسیقی ترکیبی باشد و امری مطلق نباشد؛ زیرا می توان موسیقی ترکیبی ای را در نظر گرفت که نقش موسیقی سازی، نه فقط تشدیدکننده احساسی بیان محتوا که خود بخشی از عناصر بیان کننده آن باشد.

به هر حال، پس از بحث تفکیک فرم و محتوا در موسیقی باید به این مسئله پرداخت که عناوین لهو و لغو و باطل در اثر کدام یک از عوامل محتوایی یا فرمی تحقق پیدا می کند. فقیه بزرگ، شیخ انصاری در بحث تعیین ماهیت غنا [موسیقی آوازی]آن را نه از مقوله کلام، که از مقوله کیفیت صوت می داند. این مطلب با توجه و دقت در تعاریف غنا مانند کشیدن صدا [مدّ الصوت]، نازک کردن صدا [ترقیق الصوت]، بالا بردن صدا و گرداندن آن در گلو [رفع الصوت و موالاته] و صوت طرب آور [الصوت المطرب] به دست می آید؛ بنابراین، آن چه مقوّم غناست از مقوله فرم و شکل است، حرمت غنا در زمان صدور روایات به دلیل شدت تأثیرگذاری