کتابخانه بالقرآن

زنان صفحه 1172

صفحه 1172

پاسخ

در مورد نقص ارزش شهادت و گواهی زنان نسبت به مردان خوب است توجه داشته باشید که در آیین دادرسی اسلام، شهادت زن همچون شهادت مرد، به عنوان یک اصل پذیرفته شده است، اگر چه در برخی موارد قدرت اثبات شهادت مرد و زن متفاوت است. گاه فقط گواهی زن پذیرفته است چه به طور مستقل و چه به طور مستقل و چه به طور مرکب و آمیخته. در این موارد است که معمولاً شهادت دو زن، برابر با شهادت یک مرد دانسته شده است «واستشهدوا شهیدین من رجالکم فان لم یکونا رجلین، فرجل و امرائتان ممن ترضون من الشهداء ان تضل احداهما فتذکر احداهما الاخری» ؛ بقره (2)، آیه 282. و همین موجب برخی انتقادها و اعتراض ها شده است، غافل از آنکه : اولاً، اسلام در زمانی که اصولاً برای زن چندان ارزشی قائل نبودند، شائن انسانی قائل شده و شهادت و گواهی زن عادل را پذیرفته است. بنابراین اختلاف درجه تائثیر و قدرت اثبات شهادت مرد و زن، همچون اختلاف دیه وارث آنان، جنبه ارزشی نداشته، بلکه مبتنی بر واقعیات و حکمت هایی دیگر است که غفلت از آنها و تساوی گرایی افراطی در زمینه آنها، خود عواقبی وخیم را به دنبال خواهد داشت. ثانیاً، اصولاً شهادت «حق» نیست تا آنجا که به طور خیلی استثنایی شهادت زن پذیرفته نیست و یا آنجا که شهادت دو زن برابر شهادت یک مرد محسوب شده است، او را محروم از حق تلقی کنیم؛ بلکه شهادت «تکلیف» است. بنابراین در مواردی که شهادت زن مسموع نیست، او

«معاف» از تکلیف است و در نتیجه وظیفه اش نسبت به مرد سبک تر. ثالثاً، عدم استماع و ارزش شهادت، در موارد بسیار محدود، اختصاص به زنان نداشته، بلکه متقابلاً در مواردی شهادت مردان مسموع نیست. به عنوان مثال، در اثبات زنا، شهادت مستقل زنان به تنهایی کافی نیست (اگر چه شهادت آنان به ضمیمه مردان پذیرفته است) و متقابلاً در مورد اثبات زنده متولد شدن طفل، شهادت مرد چیزی از ارث را برای طفل ثابت نمی کند، ولی با شهادت هر زن «یک چهارم» از ارث ثابت می شود و در این مورد فقط شهادت زنان مسموع است. شهادت بر بکارت ویا عیوب جنسی نیز موارد دیگری است که در آن تنها شهادت زنان پذیرفته است. رابعاً، اما نسبت به مواردی هم که شهادت دو زن برابر شهادت یک مرد اعتبار شده است باید دانست که اصولاً شهادت ابزاری است برای اثبات یک واقعه یا مدعا و از این جهت هیچ یک از کلام و یا متکلم به تنهایی کافی نیست؛ بلکه مجموعه ای از این دو می تواند برای اثبات مطلوب به کار گرفته شود، کلامی روشن از گوینده ای صادق وعادل. بنابراین نه کلامی مبهم از عادل و نه کلامی روشن از غیر عادل، هیچ کدام به کار نمی آید. حال با توجه به این نکته و نیز با توجه به اینکه اصولاً حکمت آفرینش چنان بودهاست که بعد احساسی و عاطفی را در زن شدیدتر از مرد قرار داده و در نتیجه او را تائثیرپذیر ساخته است، لازم می آید که از جهت احتیاط در حفظ حقوق مردم، شهادت دو زن مساوی شهادت یک مرد قرار

گیرد، زیرا از یک سو چه بسا زن در تحمل شهادت، یعنی احساس و ادراک موضوع شهادت، در نتیجه فشار عاطفی و احساسی دچار خطا در حسن و ادراک شده و واقعه را آن گونه که هست احساس و ادراک نکند و شاید اینکه خداوند فرموده: «ان تضل احداهما فتذکر احداهما الاخری» اشاره به همین نکته باشد که در صورت خطای یکی از آنها، دیگری او را متوجه سازد. و از سوی دیگر، در ادای شهادت نیز ممکن است تحت تائثیر فشار عاطفه مثبت و یا منفی و یا ارعاب خارجی قرار گرفته، آن گونه که باید شهادت ندهد و یا شهادت برخلاف دهد. درست است که در عالم فرض و اعتبار حقوقی، وجود ملکه عدالت در شاهد، احتمال خلاف گویی را نفی می کند، اما اولاً این ملکه مانع خلاف در تحمل شهادت نمی شود و چه بسا ممکن است انسان عادل هم، واقعیت را آن طور که باید احساس و ادراک نکند و ثانیاً، نسبت به ادای شهادت هم ملکه عدالت آن موقع مانع خلاف گویی است که شاهد بخواهد طبق هوای نفس خویش عمل کند. در حالی که در عالم واقعیت ممکن است شاهدی نه به دلیل خوف بر دنیای خود، بلکه به دلیل خوف بر نفس خویش - که حفظ آن هم واجب است - از گفتن حقیقت سر باز زند. اسلام به عنوان یک مکتب حقوقی رئالیست و واقع بین به این حقیقت توجه کرده و از آن جهت که این احتمال - احتمال خطای در تحمل شهادت و خطای در ادای شهادت - نسبت به زنان بیش از مردان است شهادت

دو زن را برابر با شهادت یک مرد دانسته است. فلسفه حقوق، صص 173 - 171، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی. برای آگاهی بیشتر ر.ک:

الف. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام؛

ب. جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جمال و جلال؛

پ. کمالی، سید علی، قرآن و مقام زن؛

ت. خسروشاهی، قدرت الله، فلسفه حقوق، انتشارات موئسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی؛

ث. صبحی محمصانی، قوانین فقه اسلامی، ج 1، ترجمه: جمال الدین جمالی محلاتی؛