زنان صفحه 379

صفحه 379

پرسش

چرا حضرت علی(ع) در نهج البلاغه زنان را ناقص العقل معرفی می نماید؟

پاسخ

این سخن امیرالمومنین علی(ع) در نهج البلاغه با این عبارت آمده است: «معاشر الناس ان النسأ نواقص الایمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول»;{1} ای مردم! همانا زنان از لحاظ ایمان بهره و خرد و درجه پایین تری از مردان قرار دارند وتفاوت دارند. دربارهاین فراز از خطبه حضرت، شبهاتی مطرح شده و برخی گفته اند در این سخن به جنس زن اهانت شده است و بعضی ها در مقام دفاع، امام را متهم کرده اند که بعد از جنگ جمل، تحت تأثیر کینه توزی یک زن قرار گرفته و - العیاذ بالله - سخنی بر خلاف حقیقت فرموده، یعنی به خاطر یک زن، تمام جنس زن را کم عقل معرفی کرده است. بعضی دیگر برای دفاع به سند و اعتبار خطبه اشکال گرفته اند.

اما به نظر می رسد که امام(ع) هیچ گاه تحت تأثیر جو و یا کینه توزی ها قرار نمی گیرد و این از مقام آن حضرت به دور است و گذشته از آن اگر رویارویی با یک زن موجب این گونه داوری ها باشد باید حضرت علی(ع) در رویارویی با معاویه سخنانی به مراتب تندتر از این در مورد مردان بر زبان آورد. و سند آن هم جای اشکالی نیست زیرا این سخن را قبل از سید رضی افرادی همچون محدث بزرگوار شیعه، ابراهیم بن هلال ثقفی در کتاب «الغارات»{2} و ابن قیتبه دینوری در «الامامْ و السیاسه» (ج1، ص15.4) و محمد بن جریر طبری شیعی یکی دیگر از دانشمندان امامیه در کتاب «المستر شد» (ص418) و کلینی در کتاب «الرسائل»{3} عنوان کرده اند ما پاسخ را با دو بیان

ارائه می کنیم:


1. نقض در حدیث به معنی تفاوت است، چنانکه در سوره ملک کلمه تفاوت مساوی نقض تفسیر شده است و متقابلاً نقض هم می تواند به جای تفاوت باشد، آن جا که می فرماید: (الَّذِیخَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً مَا تَرَی فِیخَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ);{4} خدایی که هفت آسمان را طبقه طبقه بیافرید ودر آفرینش خدای رحمان هیچ گونه نقصی نمی بینی) بنابراین معنی کلام علی(ع) بیان تفاوت های زن و مرد است و در این صورت هیچ گونه اهانتی به زنان مشاهده نمی شود، بلکه، بیان حقیقت آفرینش و احکام آنان از نظر ایمان و بهره و عقل می باشد. بدیهی است که به خاطر اختلاف میدان حضور و فعالیت زن و مرد، باید استعدادشان متفاوت باشد. فضای کاری مرد، اجتماع و درگیری های گوناگون است پس نیاز به قوای عقلی ویژه ای دارد و فضای اصلی زندگی زن تربیت نسل و پرورش انسان و تحکیم کانون خانواده است و نیاز بیشتری به عواطف و دقّت قلب دارد. خداوند متعال تقسیم کار را بر اساس استعدادها مشخص نموده است وحرف امام علی(ع) گزارش این وضعیت فطری و طبیعی جنس زن می باشد و مسلم است که زنان از نظر ایمان وسهم الارث و عقل اجتماعی در درجه متفاوتی از مردان قرار دارند. علی(ع) با این کلام به جایگاه اجتماعی زن و مرد اشاره می کند که زن و مرد هر کدام روحیات و صفات متفاوت و مخصوص به خود را دارند و جایگاه هرکدام باید رعایت گردد.
2. این سخن علی(ع) را با جمله دیگر آن حضرت باید تلفیق نموده و معنی کرد در آن جا امیرالمومنان علی(ع) به لشکریان خود توصیه می کند

که: «و لا تهیجوا النسأ باذی و ان شتمن اعراحنکم و سببن اُمَرأ کُم، فانهن ضعیفات القوی و الانفس و العقول{5}؛ اگر به مشیت الهی دشمن را شکست دادید به زنان آزار و آسیب نرسانید، اگر چه متعرض آبروی شما گردند و به بزرگانتان دشنام دهند، زیرا اینان از لحاظ نیرو و جان و خرد ضعیف اند». پیداست که در این مورد هم امیرمومنان(ع)، دشنام دادن بدون جهت ایشان را دلیل ضعف عقل دانسته و زنان را ضعیف العقل خوانده است که چون با کشتگان و زخمیان جنگ مواجه شوند، گریه سر می دهند بدون اینکه فکر کنند گریه آنها نه زخمی را مرهمی می نهد و نه کشته ها را زنده می کند و نه موجب شکست دشمن و پیروزی او می شود. بنابراین ضعف و نقص عقل در این مورد هم به معنی ضعف تحمل و قلت بردباری است یا به معنی غلبه احساس و عواطف شدیدی که مجال فکر کردن و سنجیدن را به زن نمی دهد خلاصه سخن اینکه با ملاحظه صدر و ذیل جمله، در مورد اول ضعف عقل به معنی ضعف ضبط و حفظ است و در مورد دوم به معنی ضعف تحمل یا احساس و عاطفه ی شدید.{6}

[1].نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه 80/

کتابخانه بالقرآن کتابخانه بالقرآن
نرم افزار موبایل کتابخانه

دسترسی آسان به کلیه کتاب ها با قابلیت هایی نظیر کتابخانه شخصی و برنامه ریزی مطالعه کتاب

دانلود نرم افزار کتابخانه