کتابخانه بالقرآن

زنان صفحه 88

صفحه 88

پرسش

علت نکوهش زنان در نهج البلاغه چیست ؟

پاسخ

ازدیدگاه اسلام زن و مرد هر دو در گوهر شریف انسانیت همتا و دارای مراتب کمالی واحدی هستند .در عین حال نظام زیبای آفرینش هر یک از این دو را باابزارهای ویژه ای مجهز ساخته و به تناسب آن رسالت و مسوولیت خاصی نیز بر دوش هر کدام نهاده است . تجهیز هر یک از دو صنف فوق به گونه ای است که از ترکیبشان شرایط و بستر مطبوع و دلپذیری برای ایجاد خانواده وکانونی فعال و پر مهر و صفا پدید می آید .هر یک در کنار دیگری می تواندآرامش ، سکون و شرایط استکمال را بیابد و همچنین زمینه مناسبی برای رشد و تربیت سالم فرزند به وجود می اید .در این تقسیم طبیعی آنچه معمولاًدر مرد ظهور و بروز بیشتری دارد قدرت و توانایی بیشتر برای انجام کارهای سخت و طاقت فرسا نیز زیرکی و حسابگری در اموری است که به تیزبینی وکیاست نیازمند است و آنچه در زن نمود و پیدایی بیشتر دارد؛ لطافت ،زیبایی ، مهر، عاطفه ، شور و احساس قلبی است . این نکته اولاً به معنای بی خردی زن یا بی عاطفگی مرد نیست و ثانیاً به معنای آن نیست که هر زنی کم اندیش تر از هر مردی و هر مردی کم عاطفه تر از هر زنی است ، بلکه ؛یعنی ، به طور متوسط وجه غالب کنش های مرد، رفتارهای حسابگرانه ، ووجه غالب کنشهای زن کردارهای مهر انگیز و عاطفی است . ثانیاً، این دوگونه حرکت هر یک در جای خود بسیار ضروری است و

این تقسیم تکوینی به هیچ روی نشانگر برتری مرد بر زن و فرومایگی زن نیست ، بلکه هر یک جلوه ای خاص از اسمای حسنای الهی است . به قول سعدی : جهان چون چشم و خط و خال و ابروست =که هر چیزش بجای خویش نیکوست = ثالثاً،عقل بر دو قسم است : 1- عقلی که معیار کمال و قرب الهی است : ( ( العقل ماعبد به الرحمن واکتسب به الجنان ) ) این عقل همان ( ( عقال ) ) و زانوبند هواهاو امیال نفسانی است . در چنین عقلی مرد بر زن فزونی ندارد .2- عقل حسابگر، ابزاری و اینتسترومنتال ( Instrumental Ration ) که کاربرد آن بیشتر در تنظیم معاش و سیاسات است ، در این زمینه هر چند به طور معمول مرد از زن پیشی می گیرد، ولی این معیار کمال نیست و چنان که ϙXهԘϙƙȘٙʠتقسیم کار طبیعی Ƞتکوینی است و در مقابل آن زن نیز از مهر و عاطفه افزونتری برخوردار است . از توضیح فوق روشن می شود که تعبیر امیرمومنان ( ع ) تحقیر کننده زن نیست ، بلکه هشدار به کسانی است که در هرمساله ای انتظار حرکتی مردگونه از زنان دارند .سخن آن حضرت در واقع تفطن دادن به این نکته است که زن موجودی سراپا شور و احساس و عاطفه است و در برخورد با او نباید انتظار حسابگریهای مردانه را داشت ، بلکه بایددقیقاً روانشناسی او را به دست آورده و به تناسب آن با وی روبرو شد .تعبیر ( ( نواقص الایمان ) ) نیز با تبیینی که با اشاره به

ترک عباداتی چون نماز و روزه درایام عادت در بر دارد بیانگر تذکر مهمی به زنان است . این فراز در واقع مشتمل بر نوعی مقایسه فقهی بین کسی است که در چنین ایامی به حکم الهی ترک عبادت می کند و کسی که از عادت خارج است و به حکم الهی عبادات واجب را انجام می دهد .در اینجا هر دو به حکم الهی عمل می کنندو احکام شرعی مربوط به هر کدام نیز مبتنی بر مصالح و مفاسد نفس الامری و مقتضیات تکوینی خاصی است که دست ما از آنها کوتاه است و علم ما به آنها راه ندارد، لیکن در هر صورت این مساله را به عنوان یک واقعیت وجدانی و انکار ناپذیر باید پذیرفت که تاثیر هر یک از این دو عمل - که هر دوهم اطاعت از فرمان پروردگار است - بر نفس انسان متفاوت است . به عنوان مثال کسی که در ماه مبارک رمضان در سفر است و به حکم الهی روزه می خورد هرگز نورانیت و معنویتی را که در شرایط دیگر یعنی موقعی که درحضر است و به فرمان خدا روزه می گیرد، احساس نمی کند و از نظر قوت ایمانی و ظهور جلوه های زیبا و نورانی آن در وضعیت فروتری قرار می گیرد.بنابراین آنچه حضرت در این فراز فرموده اند بیان یک حالت طبیعی است . دراین رابطه این است که با فرض پذیرش چنین تفاوتی ، شارع مقدس می توانست دستور دیگری صادر کند و مثلاً اگر عبادات زن را دو برابر قرارمی داد، ایمان زن نیز دو برابر می شد .در پاسخ

به این اشکال توجه به چندنکته ضروری است : اولاً : این اشکال مبتنی بر این پیش فرض است که زن درایام عادت می تواند همه کمالات نهفته در نماز و روزه را با انجام آن استیفانماید و تنها مانع وی حکم شارع است . همین مطلب نیز مبتنی بر پیش فرض دیگری است و آن این است که ( ( عادت ) ) از نظر تکوینی هیچگونه تاثیری درمقربیت و عدم مقربیت و در مناطات احکام شرعی نداشته باشد .در حالی که اناطه احکام الهی بر مصالح و مفاسد نفس الامری چنین فرضی را باطل می کند، یعنی اگر حقیقتاً و تکویناً نماز و روزه در ایام عادت موجب مقربیت بود خداوند از آن نهی نمی کرد، مگر آنکه نهی شارع صرفاً دارای جنبه تسهیلی باشد .ثانیاً : شارع مقدس در حد امکان راه های دیگری برای نقص خلا مذکور وضع نموده است ، چنان که در رساله های عملیه آمده است که مستحب است زن در مواقع نماز وضو بگیرد و در محل عبادت رو به قبله بنشیند و به یاد خدا باشد، لیکن چون غالب زنان از این کار دوری می کنند،سخن امیر مومنان نسبت به آنها به گونه ای که بیان شد صدق می کند .ثالثاً : اگر زنان در ایام عادت از برخی عبادات محرومند، از سوی دیگر زودتر به سن بلوغ می رسند و عبادات بیشتری انجام میدهند .بنابراین سخن امیرمومنان ( ع ) به معنای آن نخواهد بود که در مجموع ایمان زن از مرد کمتراست و در نتیجه کمالات انسانی وی فروتر خواهد بود، بلکه چنان که

اشاره شد، این مطلب مقایسه ای است مربوط به زمانهای خاص مانند ایام عادت ،نه نتیجه گیری کلی از تمام دوران زندگی . رابعاً : حکمت سخن امیرالمومنین و نقش تربیتی آن این است که به جامعه زنان هشدار می دهد که در دوران عادتشان گرفتار چنین وضعیتی می شوند، لذا از آن غافل نشده و بکوشند ازراه های دیگری که در شرع مقرر گردیده این خلا را هر چند موقتی است پرنمایند و پیوسته به ساحت مقدس کبریایی تقرب جویند .بنابراین این فراز نیزدر مقام تحقیر زن نمی باشد .تعبیر ( ( نواقص الحظوظ ) ) بیان یک مساله حقوقی است و با کاوش دقیق روشن می شود که اگر سهم و بهره مالی زن در برخی اشکال آن کمتر از مرد است ، کاستی آن به شکل دیگری جبران شده است. لذا این سخن نیز چون فرازهای فوق بیانگر ( ( ناهمانندی ) ) ( Dissimilarity ) وتفاوتهای شکلی ( Formal ) است ، نه ( ( عدم تساوی ) ) ( unequality ) . توجه به ساختار کلی اقتصادی خانواده نشان می دهد که اسلام بار مالی خانواده راتماماً بر عهده مرد نهاده و تامین نیازهای اقتصادی زن را اعم از تهیه مسکن ،خوراک و پوشاک وظیفه مرد دانسته است . نیز حقوق دیگری برای زن مانندمهریه قرار داده است . بنابراین اگر زن نصف مرد ارث می برد، می تواند همه آن را برای خود محفوظ بدارد و هرگونه دوست دارد خرج یا ذخیره نماید ومرد کوچکترین حقی بر دارایی زن ندارد، لیکن مرد باید نیازهای زن را تامین کند و

بخش عظیمی از آنچه را که به عنوان سهم الارث یا اشکال دیگر به چنگ می آورد باید برای زن خرج نماید .افزون بر آن در مواردی نیز ارث زن مساوی با مرد است ، در مثل پدر و مادر میت در صورتی که میت دارای فرزند باشد هر کدام 16 ارث می برند .نیز برادر و خواهر مادری میت ارث مساوی دارند .از مجموع قواعد حقوقی فوق می توان نتیجه گرفت که بهره اقتصادی زن در این زمینه اگر بیشتر از مرد نباشد کمتر نیست و سخن امیرمومنان ( ع ) ناظر به بخش خاصی از احکام حقوقی است .

باتوجه به اینکه حضرت علی ( ع ) همسری بزرگوار داشتند پس چرا در نهج البلاغه زنان را نکوهش می کنند؟