بررسی آخرین و برترین آراء و نظریه ها پیرامون ارث زوجه از زمین صفحه 209

ص:212

اولاً: این سخن، سخن درستی نیست؛ زیرا، در روایات، فرقی بین «علّت» و «حکمت» وجود ندارد.

ثانیاً: این دو کلمه از اصطلاحاتعلم اصول است، که باید در آنجا بررسی شود.

ثالثاً: اصولیین به بعضی از تعلیلات، - نیز اگر چه با لام تعلیل همراه

باشد - حکمت اطلاق می کنند.

ب: تبیین فرق های بین علّت و حکمت؛

یک: فرق های سه گانه بین علّت و حکمت از منظر اصولیین

یکی از موارد و مسائلی که انصافاً تصویر آن در علم اصول بسیار مشکل است بیان فرق بین «علّت» و «حکمت» است؛ در این باره نقل مطلبی از مرحوم محقق نائینی (رحمه الله) خالی از لطف نیست، چه اینکه معروف است وقتی از ایشان، در مورد «فرق» بین علّت و حکمت سؤال می شود در پاسخمی فرمایند:

«من سی سال است درباره فرق بین حکمت و علّت، فکر می کنم، امّا به نتیجه ای نرسیده ام».

با این وجود، در علم اصول چند فرق برای «علّت» و «حکمت» بیان شده است که در اینجا فقط به «سه» مورد اشاره می نماییم.

فرق اول بین علّت وحکمت

- در علّت: حکم، وجوداً و عدماً دائر مدار آن است؛ بدین معنا که هر زمان علّت وجود داشته باشد، حکم نیز وجود دارد و هر زمان علّت وجود نداشته باشد، حکم نیز وجود نخواهد داشت مانند «الخمرُ حرامٌ لانه مُسکر» معنای علیّت مسکر این است که اگر مسکریّت وجود داشته باشد، حرمت هم وجود دارد و اگر مسکریّت وجود نداشته باشد حرمت نیز وجود نخواهد داشت.

اما:

- در حکمت: حکم، وجوداً دائر مدار آن است امّا عدماً دائر مدار آن نیست؛ بدین

-