حمیده علیها السلام: مادر امام کاظم علیه السلام صفحه 4

مشخصات فردی‌

الف) نام‌های شریف‌

تاریخ‌نگاران و پژوهشگران درباره نام و لقب‌های این بانوی بزرگ و اینکه ایشان از چه نژاد و تباری است، اختلاف دارند، امّا به یقین یکی از نام‌های شریف ایشان «حَمیده» یا «حُمَیدَه» است.

اسامی و القاب دیگری که برای بانو حمیده در روایات و غیر آن آمده است، از این قرار می‌باشد:

مصفاة (پاک و خالص و پیراسته): در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:

حَمِیدَةُ مُصَفّاةٌ مِنَ الأدناسِ کَسَبیکَةِ الذَّهَبِ. (1)

حمیده بسان شمش طلا از آلودگی‌ها پاک و پیراسته است.

از امام باقر (ع) نیز روایت شده است: «حَمِیدَةُ ... مُصَفّاةٌ مِنَ الأرجاسِ (2) کَسَبِیکَةِ الذَّهَب». (3) سیّدة الإماء (سرور کنیزان): این لقب به عظمت فوق‌العاده این بانو اشاره دارد. در روایتی از امام باقر (ع) آمده است: «حَمِیدَةُ سَیِّدَةُ الإماء». (4) گفتنی است این لقب برای نرگس (نرجس) خاتون، مادر گرامی حضرت حجت (عج) نیز عنوان شده است. در روایت ابوبصیر آمده است: (به امام صادق) عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا! قائم شما اهل بیت کیست؟» امام فرمود: «پنجمین فرد از نسل فرزندم موسی. او فرزند سیّدة الاماء می‌باشد ...». (5) مُهَذَّبة (پیراسته از آلودگی‌های باطنی، خالص و پاک و دارای اخلاق و اوصاف نیک): در گزارشی آمده است که وقتی امام باقر (ع) این بانو را به فرزند گرامی خود مرحمت نمود، فرمود:

یا أبا عَبدِالله، حَمِیدَةُ سَیِّدَةُ الإماء مُهَذَّبَةٌ مُصَفّاةٌ مِنَ الأرجاسِ کَسَبِیکَةِ الذَّهَبِ .... (6)

1- کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج 1، ص 477؛ مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج 1، ص 228.
2- جمع رجس به معنای پلیدی و آلودگی.
3- دلائل الامامه، طبری، ص 308.
4- همان.
5- کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن علی بن بابویه شیخ صدوق، ص 345. با توجه به اینکه برای آن دو بانوی فرزانه لقب واحدی عنوان شده است، می‌توان گفت که مادران ائمه رتبه و مقامی واحد دارند یا حداقل چنین احتمالی وجود دارد.
6- اثبات الوصیه، صص 189 و 190، به نقل از حمیدة مصفاة، ص 16.