تغییر جنسیت از منظر فقهی و حقوقی صفحه 294

ص:311

1- (1) ر. ک: احمد مطهری، مستند تحریر الوسیله، ص 200: «لانّ العده و الحیض و النفاس و غیرها من احکام النساء، فوجوبها حدوثاً و بقاءًا دائر مدار کونها امرأه، فمع زوال المرأه عن کونها مرأه یسقط حکم العده لا محاله».
2- (2) ر. ک: محمد مؤمن، کلمات سدیدۀ فی مسائل جدیدۀ، ص 115.
3- (3) ر. ک: سید محسن خرازی، تغییر الجنسیه، فقه اهل البیت علیهم السلام، عربی، ش 23، ص 254.
4- (4) سید محمد صدر، ماوراء الفقه، ج 6، ص 144: «لا شک أنّها بعد التحول تصبح مشموله لاحکام الرجال و تنتفی عنها أحکام المرأه».

این مسأله، یعنی تبدیل مرد به زن، تنها مورد توجه یک تن از فقیهان شیعه قرار گرفته است.

آیت الله سید محمد صدر معتقد است نگه داشتن عده لازم نیست. وی می گوید:

هرگاه مرد (شوهر) به زن تبدیل شود، ازدواجش باطل می شود و نگه داشتن عدّه بر وی واجب نیست.(1) دلیل مطلب آن است که هر گاه میان زوجین مباشرت صورت گرفته باشد، نگه داشتن عده واجب می گردد، و فرض این است که شوهر به زن تبدیل گشته و وی (زن) پس از تغییر جنسیت، هنوز مباشرتی نداشته تا عده بر وی واجب باشد. از این رو، وی می تواند فوراً با جنس مخالف ازدواج کند. آیت الله سید محمد صدر در این باره چنین می گوید:

هنگامی که پس از تغییر جنسیتِ شوهر (تبدیل وی به زن) ازدواج منتفی گشت، عده بر وی واجب نیست؛ چون به طور قطع، وی «زوجۀ مدخول بها» نبوده است. پس وی این حق را دارد فوراً (و بدون نگه داشتن عده) با هر مردی که می خواهد ازدواج کند.(2) پرسش دیگر آن است که هرگاه انحلال نکاح در اثر تغییر جنسیت زوج باشد، عدّه بر زن (زوجه) لازم است یا خیر؟ بی شک پاسخ مثبت است. چون فرض این است که زوجه قبلا با زوج مباشرت داشته است و اکنون به دلیل تغییر جنسیت شوهرش، از وی جدا شده است. طبیعی است وی برای ازدواج مجدد باید عده نگاه دارد.

مبحث سوم: تغییر جنسیت زوجه در زمان عده

هرگاه زن در دوران عده باشد، مانند: عدۀ طلاق یا عدۀ فسخ یا عدۀ وفات، و در این

هنگام تغییر جنسیت دهد، آیا لازم است ازدواج مجدد وی، پس اتمام عده باشد، یا وی