تغییر جنسیت از منظر فقهی و حقوقی صفحه 318

ص:335

یکدیگر جدا است و کم تر اتفاق می افتد که به «وصی» نیز «ولی» گفته شود. به ویژه که منبع اختیار «ولی» به طور مستقیم قانون است و اعطای این سمت به ارادۀ اشخاص ارتباط ندارد، در حالی که وصی، نمایندۀ ارادی ولی است و حدود اختیار او را نیز پدر یا جد پدری معین می کند. به همین جهت نیز در قانون مدنی، پدر و جدّ پدری را اولیای قهری نامیده اند. ولایت جد پدری، هر چند از نظر قانون و فقه مانند ولایت پدر است، ولی در رسوم اجتماعی ما منوط بر این است که ولایت پدر به دلیلی از بین رفته باشد. نیز مادر در هیچ فرضی ولایت قهری بر کودک ندارد.(1) پرسش اساسی این است که هرگاه پدر یا مادر تغییر جنسیت دهند، این مسأله چه تأثیری در ولایت و سرپرستی کودکان دارد. این مطلب را در ضمن دو گفتار زیر پی می گیریم:

گفتار اول: تغییر جنسیت مادر و مسألۀ ولایت و سرپرستی کودکان

اشاره

هرگاه جنسیت مادر تغییر کند و به مرد تبدیل شود، در صورت نبود پدر یا جدّ پدری، آیا بر کودکان ولایت پیدا می کند یا خیر؟

در پاسخ باید گفت: هرگاه مادر تغییر جنسیت دهد، هیچ گاه بر کودکانش ولایت پیدا نمی کند، بلکه با نبود پدر، ولایت برای جدّ پدری و در صورت نبود جدّ پدری، ولایت کودکان به عهدۀ حاکم شرع خواهد بود. امام خمینی - رحمه الله علیه - در این باره چنین می گوید:

لو تغیر جنس المرأه لا یثبت لها الولایه علی الصغار، فولایتهم للجدّللاب، و مع فقده للحاکم؛(2) اگر جنسیت زن تغییر کند [و به مرد تبدیل شود] برای وی، ولایت بر کودکانش ثابت نمی شود، بلکه ولایت کودکان برای جدّ پدری است و در صورت نبود جدّ پدری، ولایت برای حاکم خواهد بود.