- مقدمه 1
- واژه و تاریخچه شطرنج 5
- اشاره 5
- واژه شطرنج 7
- تاریخچه ی پیدایش شطرنج 8
- تاریخ شطرنج در اسلام 9
- ساسانیان 9
- شطرنج از دیدگاه قرآن کریم 13
- شطرنج از دیدگاه روایات 19
- حکم بازی با شطرنج 31
- شطرنج از دیدگاه شطرنج بازان 33
- روان شناسی شطرنج 35
- عاقبت شطرنج باز 38
- حرام بودن شطرنج 43
- از راه برهان و منطق (شکل اول) 43
- شطرنج در زمان قدیم و جدید 45
- احادیث شطرنج به زمان ما هم ارتباط دارد 47
- احکام مربوط به قمار 49
- فتاوی مراجع تقلید درباره ی شطرنج 53
- فتوای امام خمینی (ره) درباره ی شطرنج 57
- پاسخ امام1 به دو سؤال فقهی 58
- رنج شطرنج 62
- نتیجه ی بحث 65
ص:14
واژه شطرنج
شطرنج مأخوذ از شترنگ فارسی که بازی معروف است و به فارسی آوند خوانند و سین لغتی است که در آن و آن مأخوذ است از شطاره یا شطیر.(1)
تفسیرها و معانی گوناگونی که در لغت نامه ها برای شطرنج و واژگان آن آمده گواه آن است که واژه شطرنج معرب «شترنگ» فارسی و از ریشه ی پهلوی «چترنگ» می باشد.(2)
بعضی گفته اند: شطرنج در اصل «شتورنگا» بوده که یک لفظ هندی است و از دو لفظ «شتو» به معنای چهار و «رنگا» به مفهوم بخشی از سیاه ترکیب شده است که معنای حقیقی آن چهار ستون لشکر است که در صفحه ی شطرنج به صورت فیل و اسب و ارابّه ی جنگی و پیاده ها نشان داده شده است. بعد از حمله ی اسکندر به هند «ارابّه ی جنگی» به علت عدم کارآیی منسوخ شد و «رخ» یا «قلعه» جایگزین آن شد.
به نظر جونز شتورنگا در قرن هشتم میلادی به ایران آمد و به مقتضای لهجه ی ایرانی تبدیل به شترنگ گردید. پس از آمدن تازیان به ایران و غلبه ی زبان عربی، شترنگ معرّب گردیده و شطرنج شد.(3)