- پیشگفتار 1
- 1 ضرورت بحث حیلههای ربا 4
- تعمیم بحث به سایر ابواب فقه 4
- اشاره 4
- آیا این موضوع از مسایل مستحدثه است؟ 4
- 1- حیله در لغت و اصطلاح فقها 5
- چند مقدّمه ضروری 5
- اشاره 5
- 2- حیله مخصوص باب ربا نیست! 6
- ب: حیله مثبت: 6
- الف: حیله منفی: 6
- موارد استعمال حیله در روایات 6
- حیله در اصطلاح فقها 6
- ج: حیله در ابواب نکاح: 7
- الف: حیله در عبادات: 7
- ب: حیله در اخماس و زکوات: 7
- 3- اقسام ربا 8
- فلسفه تحریم ربا 9
- 4- یهود، پایه گذاران حیلههای شرعی 10
- عکس العمل یهودیان در مقابل این حیله 13
- مثالهای حیله ربای معاملاتی 14
- سرانجام سه گروه 14
- 2 انواع طرق فرار از ربا 14
- مثالهای حیله ربای قرضی 18
- نظریّه اوّل: 24
- 3 آراء فقهاء 24
- نظریّه دوم: 25
- نظریّه سوم: 26
- نظریّه چهارم: 29
- اشاره 30
- دلیل اول تمسّک به قواعد، عمومات و اطلاقات ادلّه معاملات. 30
- 4 دلایل نظریّات چهارگانه در باب حیل ربا 30
- ادلّه قول اوّل 30
- نقد و بررسی این دلیل 33
- دلیل دوم قول مشهور: روایات خاصّه 42
- 5 نقد و بررسی روایات حیل 57
- تفاوت بین «علّت» و «حکمت» احکام 62
- اشاره 66
- 6 ناسازگاری روایات فرار از ربا، با فلسفه حرمت ربا 66
- توجیه روایات حیل 74
- حکمت تحریم ربای معاملاتی 75
- طایفه دوم از روایات که از نظر سند و دلالت، قویتر از گروه اوّل است، راه فرار از ربای معاوضی و معاملاتی را بیان میکند. 75
- نقد و بررسی روایات گروه دوم 86
- توجیه روایات گروه دوم 87
- اشاره 88
- طایفه سوم: روایاتی است که راه چاره را در دو معامله جداگانه بیان میکند. 88
- بررسی بقیّه نظریّهها: 90
- 7 نظر و فتوای نهایی 90
پیشگفتار
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
مردم سه گروهند: گروهی در برابر دستورات حق تسلیم محضند، و بندگانی هستند جان و دل بر کف، چشم بر امر و گوش بر فرمان.
آنها هنگامی که به حلال و حرامی برسند، موضع خود را در برابر آن کاملا مشخّص میکنند، بساط حرام را جمع میکنند، جز به حلال نمیاندیشند و حتّی فکر دور زدن حلال و حرام و رسیدن به خواسته دل را در سر نمیپرورانند.
آری، آنها در هر حال رضای خدا را میطلبند و بس، این گروه هر چند از نظر کمّیّت کم باشند، از نظر کیفیّت در حدّ اعلای ایمان و تقوا و معرفت قرار دارند و مصداق «أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ» «1» هستند.
گروه دوم، کسانی هستند که روح اطاعت و تسلیم بر وجودشان حکمفرماست، امّا در پارهای از موارد که تمایل به اموری دارند، مایل هستند راه صحیح شرعی، برای فرار از حرام به حلال پیدا کنند و به مقصد و مقصود خود برسند، در این گونه موارد از اهل تحقیق، تحقیق میکنند و اگر راهی پیدا کردند، اقدام میکنند.