- پیشگفتار 1
- اشاره 4
- تعمیم بحث به سایر ابواب فقه 4
- آیا این موضوع از مسایل مستحدثه است؟ 4
- 1 ضرورت بحث حیلههای ربا 4
- اشاره 5
- چند مقدّمه ضروری 5
- 1- حیله در لغت و اصطلاح فقها 5
- موارد استعمال حیله در روایات 6
- حیله در اصطلاح فقها 6
- 2- حیله مخصوص باب ربا نیست! 6
- ب: حیله مثبت: 6
- الف: حیله منفی: 6
- الف: حیله در عبادات: 7
- ب: حیله در اخماس و زکوات: 7
- ج: حیله در ابواب نکاح: 7
- 3- اقسام ربا 8
- فلسفه تحریم ربا 9
- 4- یهود، پایه گذاران حیلههای شرعی 10
- عکس العمل یهودیان در مقابل این حیله 13
- 2 انواع طرق فرار از ربا 14
- مثالهای حیله ربای معاملاتی 14
- سرانجام سه گروه 14
- مثالهای حیله ربای قرضی 18
- نظریّه اوّل: 24
- 3 آراء فقهاء 24
- نظریّه دوم: 25
- نظریّه سوم: 26
- نظریّه چهارم: 29
- اشاره 30
- 4 دلایل نظریّات چهارگانه در باب حیل ربا 30
- دلیل اول تمسّک به قواعد، عمومات و اطلاقات ادلّه معاملات. 30
- ادلّه قول اوّل 30
- نقد و بررسی این دلیل 33
- دلیل دوم قول مشهور: روایات خاصّه 42
- 5 نقد و بررسی روایات حیل 57
- تفاوت بین «علّت» و «حکمت» احکام 62
- 6 ناسازگاری روایات فرار از ربا، با فلسفه حرمت ربا 66
- اشاره 66
- توجیه روایات حیل 74
- حکمت تحریم ربای معاملاتی 75
- طایفه دوم از روایات که از نظر سند و دلالت، قویتر از گروه اوّل است، راه فرار از ربای معاوضی و معاملاتی را بیان میکند. 75
- نقد و بررسی روایات گروه دوم 86
- توجیه روایات گروه دوم 87
- اشاره 88
- طایفه سوم: روایاتی است که راه چاره را در دو معامله جداگانه بیان میکند. 88
- بررسی بقیّه نظریّهها: 90
- 7 نظر و فتوای نهایی 90
را به شخص دوم قرض میدهد و شخص دوم نیز دو من گندم نامرغوب را به شخص اوّل وام دهد، سپس هر یک، طلبی را که از دیگری دارد به او میبخشد. در اینجا نیز رعایت شرط بالا، که هر یک از این دو وام باید مستقل و جدّی بوده و مشروط به دیگری نباشد، لازم است. «1»
5- راه دیگر این است که مقدار کمتر را در مقابل همان مقدار از جنس مقابل معاوضه کنند؛ مثلا یک من گندم مرغوب در مقابل یک من نا مرغوب معاوضه شود. سپس مالک گندم نامرغوب، اضافه (یعنی یک من دیگر) را هبه کند. بنابر این صاحب یک من گندم خوب، جنس خود را به یک من گندم نا مرغوب میفروشد، سپس مالک گندم نامرغوب، بقّیه گندم را به طرف مقابل میبخشد. «2»
مثالهای پنجگانه فوق، طرق مختلفی است که معمولا برای فرار از ربای معاملاتی استفاده میشود. «3»
مثالهای حیله ربای قرضی
فرار کنندگان از ربای قرضی، به یکی از طرق زیر متوسّل میشوند:
1- برای کسی که بخواهد به دیگری وام بدهد و سودی هم بگیرد و در عین حال مرتکب رباخواری نشود، یکی از حیلههایی که غالبا از آن