- پیشگفتار 1
- تعمیم بحث به سایر ابواب فقه 4
- اشاره 4
- آیا این موضوع از مسایل مستحدثه است؟ 4
- 1 ضرورت بحث حیلههای ربا 4
- چند مقدّمه ضروری 5
- اشاره 5
- 1- حیله در لغت و اصطلاح فقها 5
- 2- حیله مخصوص باب ربا نیست! 6
- حیله در اصطلاح فقها 6
- ب: حیله مثبت: 6
- موارد استعمال حیله در روایات 6
- الف: حیله منفی: 6
- الف: حیله در عبادات: 7
- ج: حیله در ابواب نکاح: 7
- ب: حیله در اخماس و زکوات: 7
- 3- اقسام ربا 8
- فلسفه تحریم ربا 9
- 4- یهود، پایه گذاران حیلههای شرعی 10
- عکس العمل یهودیان در مقابل این حیله 13
- 2 انواع طرق فرار از ربا 14
- مثالهای حیله ربای معاملاتی 14
- سرانجام سه گروه 14
- مثالهای حیله ربای قرضی 18
- نظریّه اوّل: 24
- 3 آراء فقهاء 24
- نظریّه دوم: 25
- نظریّه سوم: 26
- نظریّه چهارم: 29
- اشاره 30
- 4 دلایل نظریّات چهارگانه در باب حیل ربا 30
- ادلّه قول اوّل 30
- دلیل اول تمسّک به قواعد، عمومات و اطلاقات ادلّه معاملات. 30
- نقد و بررسی این دلیل 33
- دلیل دوم قول مشهور: روایات خاصّه 42
- 5 نقد و بررسی روایات حیل 57
- تفاوت بین «علّت» و «حکمت» احکام 62
- اشاره 66
- 6 ناسازگاری روایات فرار از ربا، با فلسفه حرمت ربا 66
- توجیه روایات حیل 74
- حکمت تحریم ربای معاملاتی 75
- طایفه دوم از روایات که از نظر سند و دلالت، قویتر از گروه اوّل است، راه فرار از ربای معاوضی و معاملاتی را بیان میکند. 75
- نقد و بررسی روایات گروه دوم 86
- توجیه روایات گروه دوم 87
- طایفه سوم: روایاتی است که راه چاره را در دو معامله جداگانه بیان میکند. 88
- اشاره 88
- 7 نظر و فتوای نهایی 90
- بررسی بقیّه نظریّهها: 90
استفاده میشود، ضمّ ضمیمه است. بدین معنی که مثلا یک میلیون تومان وام قرض الحسنه را بدون هیچ گونه سود و بهرهای به متقاضی وام میپردازد، ولی در کنار آن یک «شیء» کم ارزش، مثل یک قوطی کبریت را، به قیمت گزافی به او میفروشد و سودی که قصد داشته از طریق ربا به دست آورد، بدین وسیله کسب میکند. بنابر این با یک قرض الحسنه و یک معامله صوری، از ربای قرضی فرار میکند!
سؤال: ممکن است گفته شود: این چه معاملهای است که در آن یک شیء کم ارزش به دهها یا صدها برابر قیمت واقعی آن به فروش میرسد؟ آیا این معامله جدّی است؟ یا صوری محض است؟
جواب: اوّلا: فروشنده در تعیین قیمت جنس خود آزاد است. ثانیا:
چنین معاملاتی ممکن است دواعی مختلفی داشته باشد؛ مثلا شما فرد نیازمندی را میشناسید که به فروش اشیاء کم قیمتی اشتغال دارد، شما برای کمک به او، یک جنس کم ارزش بر میدارید و چندین برابر قیمت آن را به او میپردازید تا کمکی به او شده باشد، در اینجا هم مشتری این معامله را میپذیرد تا به وام و قرض الحسنه دست یابد.
ولی آیا این نوع حیله و این توجیهات صحیح است یا نه؟ سخنی است که بعدا به آن میپردازیم.
2- دومین راه فرار از ربای قرضی، بیع شرط است.
منظور از بیع شرط این است که شخص متقاضی وام، قسمتی از منزل، یا ماشین، یا چیز دیگری که ملک اوست را به وام دهنده