بررسی طرق فرار از ربا صفحه 25

در دیگر مثالها، اگر چه ادّعای اجماع نمی‌کند؛ ولی به صورت ارسال مسلّم ذکر می‌کند، یعنی آنها را ذکر کرده و اشاره به هیچ مخالفی نمی‌نماید؛ که این مطلب حاکی از عدم وجود مخالف در مسئله می‌باشد. بنابر این بعید نیست که این قول را قول مشهور، در همه یا بعضی از مثالهای فوق، بدانیم.

نظریّه دوم:

قول دوم این است که تمسّک به حیله‌های مذکور در همه جا باطل است، و تنها در موارد ضروری و ناچاری جایز است.

مثلا اگر کسی مریض است و برای درمان احتیاج به پولی دارد که جز از راه وام ربوی تأمین نمی‌شود؛ تمسّک به حیله‌های شرعی برای چنین فردی جایز است.

امّا اگر همین فرد بتواند از راههای مشروع دیگر، پول فوق را تهیّه کند، حق ندارد به حیله‌های ربا تمسّک جوید.

این قول را مرحوم محقّق اردبیلی و علّامه حلّی در تذکرة الفقها پذیرفته‌اند.

مرحوم صاحب حدائق رحمة اللّه به نقل از این دو بزرگوار چنین می‌فرماید:

«و ینبغی الاجتناب عن الحیل مهما امکن، و اذا اضطر یستعمل ما ینجیه عند الله و لا ینظر الی الحیل، و صورة جوازها ظاهرا لما عرفت من علة تحریم الرّبا، فکانه الی ذلک اشار فی التذکرة بقوله: لو دعت الضرورة