- پیشگفتار 1
- 1 ضرورت بحث حیلههای ربا 4
- تعمیم بحث به سایر ابواب فقه 4
- آیا این موضوع از مسایل مستحدثه است؟ 4
- اشاره 4
- 1- حیله در لغت و اصطلاح فقها 5
- اشاره 5
- چند مقدّمه ضروری 5
- حیله در اصطلاح فقها 6
- الف: حیله منفی: 6
- ب: حیله مثبت: 6
- 2- حیله مخصوص باب ربا نیست! 6
- موارد استعمال حیله در روایات 6
- الف: حیله در عبادات: 7
- ب: حیله در اخماس و زکوات: 7
- ج: حیله در ابواب نکاح: 7
- 3- اقسام ربا 8
- فلسفه تحریم ربا 9
- 4- یهود، پایه گذاران حیلههای شرعی 10
- عکس العمل یهودیان در مقابل این حیله 13
- مثالهای حیله ربای معاملاتی 14
- سرانجام سه گروه 14
- 2 انواع طرق فرار از ربا 14
- مثالهای حیله ربای قرضی 18
- نظریّه اوّل: 24
- 3 آراء فقهاء 24
- نظریّه دوم: 25
- نظریّه سوم: 26
- نظریّه چهارم: 29
- اشاره 30
- دلیل اول تمسّک به قواعد، عمومات و اطلاقات ادلّه معاملات. 30
- ادلّه قول اوّل 30
- 4 دلایل نظریّات چهارگانه در باب حیل ربا 30
- نقد و بررسی این دلیل 33
- دلیل دوم قول مشهور: روایات خاصّه 42
- 5 نقد و بررسی روایات حیل 57
- تفاوت بین «علّت» و «حکمت» احکام 62
- 6 ناسازگاری روایات فرار از ربا، با فلسفه حرمت ربا 66
- اشاره 66
- توجیه روایات حیل 74
- حکمت تحریم ربای معاملاتی 75
- طایفه دوم از روایات که از نظر سند و دلالت، قویتر از گروه اوّل است، راه فرار از ربای معاوضی و معاملاتی را بیان میکند. 75
- نقد و بررسی روایات گروه دوم 86
- توجیه روایات گروه دوم 87
- اشاره 88
- طایفه سوم: روایاتی است که راه چاره را در دو معامله جداگانه بیان میکند. 88
- 7 نظر و فتوای نهایی 90
- بررسی بقیّه نظریّهها: 90
طایفه اوّل: روایاتی که راه فرار از ربای قرضی را نشان میدهد:
این احادیث عموما در این مورد وارد شده است که اگر شما به کسی بدهکار هستید و موقع پرداخت بدهی شما فرا رسیده است، ولی توان پرداخت بدهی را ندارید، معاملهای با وام دهنده انجام دهید؛ بدین شکل که کالایی را به چندین برابر قیمت از او بخرید و در ضمن این معامله شرط کنید که مهلت پرداخت بدهی را چند ماه دیگر به تأخیر بیندازد؛ به این روایات توجّه کنید:
1- علیّ بن حدید از محمّد بن اسحاق بن عمّار نقل میکند که او چنین گفت: «قلت لابی الحسن علیه السّلام: انّ سلسبیل طلبت منّی مائة الف درهم علی ان تربحنی عشرة آلاف، فاقرضها تسعین الفا و ابیعها ثوب وشی تقوّم بالف درهم، بعشرة آلاف درهم، قال: لا بأس؛ به امام کاظم علیه السّلام عرض کردم:
بانو سلسبیل «1» از من یک صد هزار درهم وام تقاضا کرده است، تا در مقابل ده هزار درهم، سود به من بدهد (و چون این کار، به این شکل ربا و حرام است، برای فرار از ربا) من نود هزار درهم به او قرض میدهم و یک پیراهن راه راه که قیمت آن هزار درهم است، به مبلغ ده هزار درهم به او میفروشم (آیا این کار جایز است؟). امام فرمودند: اشکالی ندارد». «2»
سند روایت: روایت از نظر سند به خاطر «علیّ بن حدید» ضعیف است. «3»