بررسی طرق فرار از ربا صفحه 90

می‌شود که یکی از راههای فرار از ربا دو معامله جداگانه و مستقل می‌باشد، و این راه مناسبی به نظر می‌رسد؛ مشروط به این که هر دو معامله مستقل و جدای از هم باشد و شرط خاصّی در کار نباشد و به کار بردن واژه حیله در اینجا به معنای راه چاره است، نه به معنای منفی آن و نشانه آن استقلال دو معامله است.

بنابر این ما این گروه از روایات را می‌پذیریم و عمل بر طبق آن را مجاز می‌شمریم.

بررسی بقیّه نظریّه‌ها:

با توجّه به بحثهای مشروحی که در مقام استدلال برای قول اوّل مطرح کردیم، دلائل اقوال سه گانه دیگر نیز روشن می‌شود و نیازی به تکرار نمی‌بینیم.

7 نظر و فتوای نهایی‌

از مجموع بحثهای گذشته چنین نتیجه می‌گیریم که حیله‌های فرار از ربا اقسام متعدّدی دارد که همه یکسان نیست، بعضی از آنها جایز و صحیح است و برخی از آنها غیر جایز و نادرست می‌باشد و آن اقسام عبارت است از:

1- حیله‌هایی که قصد جدّی در آن وجود ندارد؛ مثل ضمیمه کردن یک قوطی کبریت به وام، یا معامله و فروختن آن به صدها برابر قیمت! این نوع حیله‌ها مشروع نیست.

2- حیله‌هایی که بر فرض قصد جدّی در آن باشد، عقلایی نمی‌باشد، و عقلا آن را عملی سفیهانه می‌دانند، این قسم نیز باطل است.

3- حیله‌هایی که قصد جدّی در آن متصوّر است و سفهی نیز نمی‌باشد، امّا محتوی و فلسفه حرمت ربا در آن کاملا موجود است.

یعنی این حیله، فلسفه تحریم ربا را از بین نبرده است، مانند آنچه در

گروه اوّل و دوم روایات گذشت. این قسم نیز باطل است.

4- قسم چهارم مواردی است که حیله صورت عقلایی دارد و صورت سازی نیست؛ مانند دو معامله مستقل که هیچ ارتباطی با هم نداشته باشد، این نوع حیله و هر آنچه مانند آن است جایز می‌باشد و در واقع حیله به معنی منفی آن نیست، بلکه نوعی چاره جویی است.

در پایان از خداوند حکیم می‌خواهیم که ما را در راه شناخت صحیح و دقیق قوانین و احکام الهی و سپس پاسداری و عمل به آن موفّق بدارد، و ما را به امتحاناتی مبتلا سازد که از آن سر بلند درآییم.

و آخر دعوانا ان الحمد للّه ربّ العالمین پایان‌