پرشکوه‌ترین مراسم عبادت و قربانی صفحه 31

ص: 62

و تعبیر به «شاکر» در مورد پروردگار تعبیر لطیفی است که از نهایت احترام

خداوند به اعمال نیک انسانها حکایت می‌کند. جائی که او در برابر اعمال بندگان شکرگزار باشد تکلیف آنها در برابر خداوند معلوم است.

تفسیر نمونه، ج 1، ص 544- 545.

5- کوتاه کردن مو یا ناخن‌

اشاره

«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسَولَهُ الرُّؤیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلَنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ انْشاءَاللَّهُ آمِنِیْنَ، مَحُلَّقِیْنَ رُؤسَکُم وَ مُقَصِّرینَ ...؛ «1»

به راستی که خداوند رؤیای پیامبرش را به حقیقت پیوست که شما انشاءالله در امن و امان، حلق و تقصیر کرده وارد مسجدالحرام خواهید شد».

این آیه حکم حلق (تراشیدن سر) و تقصیر (کوتاه کردن مو یا ناخن) را به طور کلی بیان می‌کند و فقهاء با استفاده از سنت، احکام آنرا به تفصیل چنین ذکر کرده‌اند:

1- در عمره مفرده، زائر مخیّر بین حلق و تقصیر بعد از سعی بین صفا و مروه است.

2- در عمره تمتع زائر تنها عمل تقصیر را بعد از سعی بجا می‌آورد یعنی قدری از ناخنها یا قدری از موی سر یا پشت لب یا ریش را کوتاه می‌کند.

از نظر آیةالله مکارم، احتیاط واجب آن است که به کوتاه کردن ناخن اکتفا نکند و از موی نیز قدری کوتاه کند.

3- در حج تمتع بعد از عمل قربانی زائر مخیّر بین حلق و تقصیر است.

4- در حج تمتع، صروره (کسی که برای اولین بار حج بجا می‌آورد) از نظر امام خمینی (ره) بنا به احتیاط واجب باید عمل حلق (سرتراشی) را انجام دهد. و از نظر آیةالله خویی (ره) بنا به احتیاط مستحب و از نظر آیةالله مکارم چنین کسی نیز مخیّر است و سرتراشیدن برایش معیّن نیست.

در فاصله میان عمره و حج‌

«وَ اذِّنَ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأتُوکَ رِجالًا وَ عَلی کُلِّ ضامِرٍ یَأتِیْن مِنْ کُلِّ فُجٍّ عَمِیْق لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی ایَّامٍ مَعْلُومات؛ «1»

و مردم را دعوت عمومی به حج کن تا پیاده و سواره بر مرکبهای لاغر از هر راه دور (به سوی خانه خدا) بیایند تا شاهد منافع گوناگون خویش باشند و نام خدا را در روزهای معینی بر چهارپایانی که به آنها روزی داده است ببرند».

ایام معلومات

آیةالله العظمی مکارم در تفسیر آیه فوق می‌نویسند:

گروهی از مفسران طبق بعضی از روایات اسلامی معتقدند که منظور از ایام معلومات ده روز آغاز ذیحجه است و ایام معدودات در سوره بقره، ایام تشریق (روزهای 11 و 12 و 13 ذیحجه) با توجه به اینکه در آیات فوق بعد از ذکر «ایام معلومات» مسئله قربانی آمده و قربانی معمولًا در روز دهم انجام می‌گیرد این موضوع تأیید می‌شود که «ایام معلومات» ده روز آغاز ذیحجه است که به روز دهم، روز قربانی ختم می‌گردد. «2» بنا به فتوای ایشان:

کسی که از عمره فراغت یافته و از احرام بیرون آمده نباید بدون احتیاج از مکه خارج شود و در صورتی که نیازی پیش آید واجب است برای حج تمتع محرم گردد و با حالت احرام از مکه خارج شود و به همان حالت احرام برای حج برگردد، خدمه کاروانها می‌توانند برای انجام کارهای لازم به جده و مانند آن بروند و اگر محرم شدن برایشان مشقت داشته باشد می‌توانند آنرا ترک کنند.

مناسک حج‌

شاهد منافع گوناگون خویش‌

پس از انجام عمره، حجاج تا روز هشتم ذیحجّه که هنگام حرکت دسته‌جمعی عظیم به سوی عرفات است، آزادند، و فرصت مناسبی است که با سایر برادران اسلامی ارتباط برقرار سازند و با یکدیگر آشنایی پیدا کنند و با هم به گفتگو و تبادل نظر بپردازند، باشد که شاهد محسّنات و منافع یکدیگر باشند که این یکی از اهداف و فلسفه مهم حج است: لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُم بلکه یکی از اهداف مهم آفرینش انسانهاست که خداوند مردم سراسر جهان را از یک مرد و زن آفرید و به صورت قبائل و ملل با استعدادهای گوناگون قرار ده تا یکدیگر را بشناسند و از کمالات و منافع یکدیگر استفاده کنند:

یا ایُّهَا النَّاس! انَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ انْثی وَ جَعَلْناکُمْ قَبائَلَ وَ شُعُوبَاً لَتَعارَفُوا در این باره امام صادق علیه السلام درباره فلسفه حج فرمود:

«انَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ امْرَهُمْ بِما یَکُونَ مِنْ امْرِ الطَّاعَةِ فِی الدّینِ وَ مَصْلَحَتِهم فِی امْرِ دُنْیاهُمْ فَجَعَلَ فیهِ الْإجْتماعَ مِنَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ لِیَتَعارَفُوا وَ لَیَنْزَعَ کُلَّ قَوْمٍ مِنَ التِّجارات مِن بَلَدٍ الی بَلَدٍ ... و لِتَعْرِفَ آثارَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَعْرِفَ اخْبارَهُ وَ یَذْکُر وَ لا یَنْسی؛ «1»

خداوند این بندگان را آفرید ... و فرمانهایی در طریق مصلحت دین و دنیا به آنها داد، از جمله اجتماع مردم شرق و غرب را (در آئین حج) مقرر داشت تا مسلمانان به خوبی یکدیگر را بشناسند و از حال هم آگاه شوند و هر گروهی سرمایه‌های تجاری را از شهری به شهر دیگر منتقل کنند. و برای اینکه آثار پیامبر صلی الله علیه و آله و اخبار او شناخته شود، مردم، آنها را به خاطر آورند و هرگز فراموش نکنند».

ابعاد مختلف منافع حج‌

اشاره

از نظر آیةالله العظمی مکارم این مناسک بزرگ در حقیقت دارای چهار بُعد است که هر یک از دیگری ریشه‌دارتر و پرسودتر است:

1- بُعد اخلاقی حج:

مهمترین فلسفه حج همان دگرگونی اخلاقی است که در انسانها به وجود می‌آورد، مراسم احرام انسان را به کلّی از تعیّنات مادی و امتیازات ظاهری و لباسهای رنگارنگ و زر و زیور بیرون می‌برد و با تحریم لذائذ و پرداختن به خودسازی که از وظایف محرم است او را از جهان ماده جدا کرده و در عالمی از نور و روحانیت و صفا فرو می‌برد.

2- بُعد سیاسی حج:

روح عبادت، توجه به خدا و روح سیاست، توجه به خلق خداست و این دو در حج آنچنان به هم آمیخته‌اند که تار و پود یکپارچه!

حج عامل مؤثری برای وحدت صفوف مسلمانان است (که احکام آن خواهد آمد).

حج عامل مبارزه با تعصّبات ملّی و نژادپرستی و محدود شدن در حصار مرزهای جغرافیایی است.

حج وسیله‌ای برای انتقال اخبار کشورهای اسلامی و شکستن زنجیرهای اسارت و استعمار.

3- بُعد فرهنگی:

ارتباط قشرهای مسلمانان در ایام حج می‌تواند مؤثرترین عامل مبادله فرهنگی و انتقال فکرها درآید. بخصوص که اجتماع شکوهمند حج نماینده طبیعی و واقعی همه قشرهای مسلمانان جهان است.

حج می‌تواند، مبدل به یک کنگره عظیم فرهنگی شود و اندیشمندان جهان اسلام در ایّامی که در مکه هستند که هم آیند و افکار و ابتکارات خویش را به دیگران عرضه کنند.