پرشکوه‌ترین مراسم عبادت و قربانی صفحه 66

ص: 126

ب: گوشت حاصل از قربانی در مسلخ جدید با وسائل پیشرفته بسته‌بندی شده و برای نیازمندان کشورهای اسلامی ارسال می‌شود، در حالی که لاشه‌های قربانی در دیگر مسلخ‌ها سوزانده و از بین می‌رود.

جواب آیةالله اراکی: ذبح در مسلخ‌های جدیدالتأسیس بر فرض عدم امکان ذبح در منی در صورتی که شرایط شرعی ذبح رعایت شود مانعی ندارد هرچند نسبت به سایر مسلخ‌ها از منی دورتر باشد و رعایت اقربیت به منی لازم نیست.

جواب آیةالله گلپایگانی: در فرض مسئله چنانچه سایر شرایط صحّت ذبح در مذابح مذکوره محقق باشد رعایت اقربیت به منی واجب نیست اگرچه اولی و مطابق احتیاط است، و الله العالم.

آیةالله العظمی خویی: در هرکجا عمل به وظیفه بهتر انجام شود ذبح نماید.

سئوال- در صورتیکه ذبح در خود منی ممکن نباشد وادی محسّر و مزدلفه و مکّه چه فرق دارد با آنکه ممکن است در مکه سهم فقیر را به فقیر داد و در منی انجام این عمل مشکل است؟

جواب: اگر تا آخر ذی‌الحجّه ممکن نباشد ذبح در منی، پس به وقتش در هر کجا که عمل به وظیفه بهتر انجام شود در آنجا ذبح نماید و الله العالم.

آیةالله شهید سید محمد باقر صدر: در صورتی که ذبح در منی معذور باشد حاجی می‌تواند در مکه و غیر آن ذبح کند.

الذبح و النحر فی منی و الخامس من واجبات حج التمتع 123- و موضعه من الناحیة المکانیة منی، و اذا ضاقت منی بالناس و تعذّر انجاز الواجبات فیها اتسعت رقعة منی شرعاً فشملت وادیّ محسّر، و هی المنطقة التی تفصل منی عن المشعر، و اذا تعذر الذبح فی منی اطلافاً بسبب منع السلطة و تعیینها بحازر خارج منی جاز للحاج أن یذبح فی مکة أو غیرها.

2- آیا مکه بدل از مِنی است؟

در روایات متعدد جواز ذبح در مکه آمده است، مانند روایت ابن عمار که به امام صادق علیه السلام اظهار می‌دارد: اهل مکه ایراد می‌گیرند که شما قربانی خود را در منزل خود در مکه ذبح کرده‌اید، حضرت می‌فرمایند:

«انّ مکّة کُلَّها منْحَر؛ تمامی مکه قربانگاه است «1»».

آیا جمع میان این گونه روایات و روایاتی که محل ذبح را جز در منی نمی‌داند، این نیست که بگوئیم مکه بدل از منی است و در صورت عدم امکان ذبح در منی باید قربانی را در مکه ذبح کرد؟

آیةالله مکارم شیرازی به این سئوال این‌چنین پاسخ می‌دهند:

اینگونه روایات مربوط به جواز ذبح در مکه را باید حمل بر قربانی غیر واجب کرد زیرا که صریحاً آمده است:

«انْ کانَ هَدْیَاً واجِبَاً فَلا یَنْحَرَهُ الّا بِمِنی وَ انْ کانَ لَیْسَ بِواجِبٍ فَلْیَنْحَرهُ بِمَکَّةِ انْشاءَ «2»؛

اگر قربانی واجب بود جز در منی ذبح نکند و اگر واجب نبود اگر خواست در مکه ذبح کند».

بنابراین نمی‌توان روایت ذبح در مکه را بر صورت عدم توان ذبح در منی حمل کرد زیرا اگر ذبح در زمان امام علیه السلام در منی غیر ممکن بود، جا نداشت که اهل مکه به امام ایراد بگیرند.

ثانیاً بر فرض که ذبح در مکه بدل از ذبح در منی باشد، باز مشکل بزرگ قربانی همچنان باقی است، و تنها افراد معدودی ممکن است بتوانند در مکه ذبح کنند و مسئولین بهداشتی عربستان اجازه تأسیس چنین کشتارگاه عظیمی را برای قربانی همه حجاج نداده و نمی‌دهند.

حکم الاضحیة فی عصرنا، ص 30 و 31.

3- آیا کشتار در غیر منی با روح حج سازگار است؟

بعضی از فضلای حوزه علمیه قم با کاوشی در مجموعه دلائل به این نتیجه رسیده‌اند که واجب بودن کشتار در منی ثابت نیست ولی جدا کردن آن از اعمال حج نیز، با روح حج سازگاری ندارد پس جمع بین دلیلها، آیات قرآن و روح اعمال حج واجب بودن کشتار در حرم است. «1»

اولًا جدا کردن پاره‌ای از اعمال حج در مواقع غیر عادی با روح حج سازگار است به دلیل اینکه خداوند خود در قرآن کریم بدل هدی را برای کسانی که پول قربانی ندارند، سه روز روزه در حج و هفت روز روزه در وطن (وَ سَبْعَةً اذا رَجَعْتُم) را مقرر داشته است.

و ثانیاً حاجی در همان منی برای قربانی با قصد قربت، پول قربانی را جدا کرده و به هنگام مراجعت در محلی که گوشت قربانی به مصرف واقعی می‌رسد، ذبح می‌کند. بر اساس روایت امام صادق علیه السلام خارج کردن قربانی در آن هنگام که تعداد قربانی کمتر از تعداد فقرای آن مناطق بود جائز نبود و بعد که شرائط عوض شد و تعداد قربانی افزایش یافت پیامبر صلی الله علیه و آله اجازه دادند که قربانی را از منی به خارج ببرند:

فَامَّا الْیَوْمَ فَقَدْ کَثُرَ النَّاسُ فَلا بَأسَ بِاخْراجِهِ. «2»

بر فرض که کشتار در غیر منی یا در غیر حرم با روح حج سازگار نباشد. در حال حاضر که بیشتر قربانیها به مصرف مورد نظر شارع نمی‌رسد و آن را به صورت زباله دفن می‌کنند و یا می‌سوزانند، مسلماً قربانی کردن در چنین جایی با روح حج ناسازگارتر است.

بنابراین به حکم عقل در چنین شرایطی باید قربانی را در جایی انجام داد که به