بررسی آخرین و برترین آراء و نظریه ها پیرامون ارث زوجه از زمین صفحه 320

ص:323

قبل از پیاده کردن مسئله ی «انقلاب نسبت» در مانحن فیه، ابتداء لازم است به توضیح مثالی پیرامون این مسئله بپردازیم:

همان گونه که در مباحث علم اصول فقه بیان شده است، اگر در یک موضوع دو دلیل در اختیار داشته باشیم، نسبتِ بین آن دو دلیل یکی از نِسَب اربعهاست؛ امّا اگر بجای دو دلیل، دلیل سومی نیز در این بین، وجود داشته باشد، بواسطه ی این دلیل سوم، «نسبت» بین دو دلیل، «انقلاب» پیدا می کند؛ یعنی:

* اگر این سه دلیل را به یک نحو ملاحظه نماییم، بین آن ها یک نسبت از نسب اربعه وجود دارد.

اما:

* اگر این سه دلیل را به نحو دیگری ملاحظه کنیم، آن نسبت اولیه، به نسبت دیگری انقلاب پیدا خواهد کرد.

به عنوان مثال چنانچه مولا:

- ابتداء در دلیل اول بگوید: «أکرم العلماء»؛

- سپس در دلیل دوم بگوید: «لاتکرم العلماء»؛

- آنگاه در دلیل سوّم بگوید: «لاتکرم النحویین».

در این مثال، نسبتِ بین دلیل اوّل و دلیل دوّم «تباین» است؛ امّا اگر دلیل اوّل بوسیله یدلیل سوم تخصیص زده شود، نتیجه یآن وجوب اکرام علمای غیر نحوی خواهد شد یعنی: «أکرم العلماء غیر النحویین» در این صورت بعد از تخصیص، نسبت دلیل اوّل با دلیل دوّم از «تباین» به «عموم و خصوص مطلق» انقلاب پیدا می کند.

آیت الله بحرالعلوم (رحمه الله) در کتاب «بُلغه الفقیه» می فرماید: بعضی از معاصرین ما این «توهم» را داشته و از این راه وارد شده اند؛ حال مناسب است به اصل کلام ایشان که در مقام «بیان توهم» و «دفع» آن مطرح شده توجه فرمایید:

«نعم ربما یتوهم فی المقام، بل قد توهمه بعض المعاصرین، تخصیص المطلقات بغیر ذات الولد مع قطع النظر عن مقطوعه ابن أذینه بدعوی اقتضاء الترتیب فی علاج

الاخبار المتعارضه و ذلک، بتقریب أن الاخبار الامره بإرثها مطلقا من کل شیء، مخصصه - أولا -