- مقدّمه ناشر 1
- منابع و تاریخچۀ قاعده 12
- دیدگاه فقهای امامیّه 13
- دیدگاه فقهای عامّه 14
- معنای لغوی حرج 15
- اشاره 16
- معنای حرج در عرف عام 16
- موارد کاربرد واژۀ حرج در قرآن 16
- الف) آیاتی که واژۀ «حرج» در آنها به معنای «ضیق» آمده، عبارت است از 16
- ب) در پاره ای از آیات شریفه نیز «حرج» به معنای «معصیت و گناه» به کار رفته است 18
- اشاره 21
- اشاره 22
- اشاره 22
- 1)آیۀ 78 سورۀ حجّ 22
- نکات موجود در آیۀ شریفه 22
- احتمالات موجود در معنای 25
- انواع حکم حرجی 29
- روایات وارد در ذیل آیه حرج 31
- اشکالات وارد شده بر روایت 47
- اشکال صاحب «منتقی» بر قاعدۀ لا حرج 51
- پاسخ اشکال صاحب «منتقی الأصول» 52
- جمع بندی مطالب و نکات آیۀ شریفه 53
- اشاره 55
- 2)آیۀ 6 سوره مائده 55
- بیان مرحوم طبرسی 56
- کلام صاحب «روح المعانی» 57
- بیان امام خمینی قدس سره 61
- کلام محقّق خوئی رحمه الله 62
- بیان مرحوم اردبیلی 63
- اشاره 67
- 3)آیۀ 185 سورۀ بقره 67
- اشاره 71
- 4)آیۀ 286 سورۀ بقره 71
- نظر مرحوم طبرسی 74
- دلیل دوّم: سنّت (روایات) 75
- اشاره 75
- نکتۀ تکمیلی بحث آیات و روایات 78
- کلام محقّق نراقی رحمه الله 78
- بررسی نظر محقّق نراقی رحمه الله 79
- اشاره 83
- دلیل سوّم: اجماع 83
- دلیل چهارم: عقل 84
- اشاره 84
- اشاره 85
- بیان اوّل: تکلیف حرجی از مصادیق تکلیف به مالایطاق است. 85
- اشکالات بیان اوّل 85
- بیان دوّم: امتناع عرفی 86
- اشکال بیان دوّم 86
- اشاره 86
- اشاره 87
- اشاره 87
- اشکال بیان سوّم 87
- بیان سوّم: تکلیف حرجی موجب اختلال نظام است. 87
- بیان چهارم: قاعده لطف 87
- اشکالات بیان چهارم 88
- شاهد و مؤیّدی بر قاعدۀ لطف و اشکال آن 92
- اشاره 95
- اشاره 97
- 1 - جواب سیّد بحرالعلوم رحمه الله 98
- اشاره 98
- جواب اشکالات 98
- اشکالات محقّق نراقی رحمه الله بر جواب علّامه بحرالعلوم رحمه الله 99
- 2- پاسخ صاحب فصول رحمه الله و اشکالات آن 100
- اشاره 102
- 3 - پاسخ مرحوم میرفتّاح 102
- اشکال این ملاک 104
- 4 - پاسخ میرزای قمی رحمه الله 105
- اشاره 105
- احتمالات موجود در عبارت میرزای قمی رحمه الله 107
- اشاره 108
- 5 - جواب محقّق نراقی رحمه الله 108
- اشکال های پاسخ محقّق نراقی رحمه الله 113
- 6 - بیان میرزای آشتیانی رحمه الله 114
- اشاره 116
- نظر و پاسخ برگزیده 117
- اشاره 119
- اشکال اوّل: امتنانی بودن لاحرج مستلزم حرج شخصی است 120
- اشکال دوّم: حرج علّت نفی حکم است و با حرج شخصی سازگاری دارد 121
- پاسخ اشکال اوّل 121
- پاسخ اشکال دوّم 122
- اشکال سوم و پاسخ آن 122
- اشاره 125
- مرحوم محقّق همدانی رحمه الله بیان می کند: 126
- اشکال نظر محقّق بجنوردی رحمه الله 128
- اشاره 133
- جهات مانع از جریان قاعده در احکام وضعی 134
- مؤیّدات عدم جریان قاعده در احکام وضعی 135
- کلام محقّق نائینی رحمه الله 137
- اشاره 139
- کلام محقّق بجنوردی رحمه الله 146
- اشکال بر محقّق بجنوردی رحمه الله 147
- اشاره 157
- اشکال بر صاحب فصول رحمه الله 158
- کلام میرزای آشتیانی رحمه الله 158
- بیان صاحب فصول رحمه الله 158
- مناقشه در کلام آشتیانی رحمه الله 159
- اشاره 161
- بیان میرزای آشتیانی رحمه الله 161
- اشکال بیان محقّق آشتیانی رحمه الله 162
مقدّمه ناشر
بسم اللّه الرحمن الرحیم
سپاس خداوندی را سزد که انسان را آفرید و با چراغ عقل و شرع راه را بر او هموار کرد، با ارسال فرستادگانش بر او منّت نهاد و یاری اش داد؛ و با ارسال خاتم رسولان و جانشینی خاندانش که درود بی پایان حق بر آنان باد، دینش را کامل نموده و نعمتش را به پایان رساند. به امید آن روز که دگربار بر مستضعفین منّت نهاده، دین خود را به صورت کامل در عرصه گیتی به نمایش درآورد وحکومت جهانی خلیفه اش بر عالم سایه گستراند.
دریای علم را گستره ای است که کرانه ای برایش متصوّر نیست و ژرفای آن را حدّی محدود نمی کند؛ اندیشه دیگران ما را از اندیشیدن بی نیاز نکرده و از دریافت های جدید مأیوس نمی دارد؛ آیندگان با آن که از ذخائر علوم پیشینیان بهره گرفته اند، ولی گاه به نتایجی رسیده اند که خود از ذخائر علوم برای نسل های آینده قرار گرفته است.
از جمله دانش هایی که پس از علم به مبدأ از اهمیّت بیشتری برخوردار است، علم فقه می باشد؛ و با توجّه به این که از یک سو، هیچ عمل انسانی نیست مگر آن که محکوم به یکی از احکام شرعی، اعمّ از تکلیفی یا وضعی است؛ و از سوی دیگر، هر روز با مسائل نوینی روبرو هستیم که سابقه ای در کتاب های فقهی پیشینیان نداشته است.
باید به این حقیقت اعتراف کرد که فقه دریای بیکرانی است که دسترسی به ساحل آن به راحتی میسّر نیست.