قاعده لاحرج صفحه 105

ص:114

مورد تذکیه پوست حیوان خریداری شده از امام علیه السلام سؤال می شود که در پاسخ فرمودند: چنین سؤالی لازم نیست -«لیس علیکم المسأله» -.

بنابراین، تکرار و کمّیت در مفهوم حرج دخالتی ندارد و نمی تواند به عنوان ملاک حرجی بودن تکالیف شرعی شناخته شود.

4 - پاسخ میرزای قمی رحمه الله

اشاره

مرحوم میرزای قمی رحمه الله بر خلاف بزرگانی چون مرحوم علّامه طباطبایی و مرحوم صاحب فصول رحمهما الله اصل وجود تکلیف های حرجی در شریعت را می پذیرد و سپس به پاسخ اشکال می پردازد. ایشان می فرمایند:

«فنقول: الّذی یقتضیه النظر فی مجامع الکلام وأطرافها بعد حصول القطع بأنّ التکالیف الشاقّه وارده فی الشریعه، إنّ العسر والحرج والضرر المنفیّات هی الّتی تزید علی ما هی لازمه لطبایع التکالیف الثابته، من حیث هی الّتی معیارها طاقه متعارف الأوساط من النّاس الّذین هم الأصحّاء الخالون عن المرض والعجز والعذر، بل هی منتفیه من الأصل إلّافیما ثبت وبقدر ما ثبت وهو ما لاینفکّ عنه عامّه النّاس سالمین عن الأمراض والأعراض؛ فنقول: إنّ اللّه تعالی لایرید بعباده العسر والحرج والضرر، إلّاما حصل منه من جهه التکالیف الثابته بحسب أحوال متعارف أوساط النّاس وهم الأغلبون، فالباقی منفی سواء لم یثبت أصله أصلاً أو ثبت ولکن علی نهج لایستلزم هذه الزیاده؛ ثمّ انّ ذلک النفی إمّا من جهه تنصیص الشارع کالقصر والإتمام والإفطار والقعود والاضطجاع فی الصلاه والتیمّم و...، وأمّا من جهه التعمیم کجواز الإجتهاد فی الجزئیّات کالقبله والوقت، أو الکلّیات کالأحکام الشرعیّه للعلماء، هذه المذکورات من باب الدلیل وإلّا فلا