مرگ مغزی: پردازش فقهی-حقوقی صفحه 23

ص: 39

زندگی فرد، به سهولت قابل تشخیص نیست. بنابراین، چنین می‌نماید که باید علاوه بر تعریف فقهی مرگ، معیار و شاخصه‌ای عینی نیز که کاشف از زهوق روح باشد، تبیین گردد:

«مرگ،». توقف قطعی و غیر قابل برگشت اعمال فلبی عروقی تنفسی و حسی حرکتی است که از بین سلولهای مغزی بر وجود آن صحه می گذارد[45]

بر پایه این تعریف، مرگ پدیده‌ای طبیعی و زیست شناختی تلقی شده که با آثار و نشانه‌های مادی (مرگ سلول‌های مغزی)، قابل شناسایی و ادراک می‌گردد.

از این رو، روح در پی اختلال شدید و فساد دستگاه‌های حیاتی بدن- به هر علت و سببی که رخ داده است- شایستگیِ تعلق خود را به پیکره مادیش از دست داده، مرگ فرا می‌رسد؛ چه اینکه بدن، ابزار و ادواتی برای نفس است و با بروز فساد نعشی آن، دیگر موضعی برای تعلق روح باقی نخواهد ماند. این رویکرد را می‌توان از روایتی که درکتاب احتجاج آمده و در آن روح غیر از خون دانسته شده است که به دنبال جمود و باز ایستادن خون، جدایی آن از بدن رخ می‌دهد، تایید کرد.[46]

دوم. نشانه‌های مرگ و زندگی

علائم حیات چیست و چه هنگام به انسان، روح دمیده می‌شود؟ علائم مرگ کدام است و ضابطه حدوث مرگ چیست؟

هر یک از مرگ وحیات برای خویش نشانه‌ها و نمودهایی دارد که پاره‌ای از آنها به مثابه علائم شرعی، مورد توجه فقیهان قرار گرفته است.

در برخی از روایات، برای تعیین زمان نفخ روح، به کامل شدن چهار ماه،