مرگ مغزی: پردازش فقهی-حقوقی صفحه 24

ص: 40

سپری شدن سه دوره چهل روزه، و وارد شدن به ماه پنجم از عمر جنین، اشاره شده است.[47] از حرکتِ آشکار و گریستن (استهلال) یا شنیدن صدای جنین نیز به عنوان نشانه‌های فیزیکی و جسمانی، برای زنده بودن جنین به هنگام تولد نام برده شده است.[48]

به هر روی، سنجه و میزان پیدایی حیات، دمیده شدن روح و پدید آمدن خلقی دگر[49] پس از تکمیل جنبه جسمانی جنین خواهد بود، نه زندگی نباتی (سلولی) جنین که از اولِ تکوین آن موجود بوده است.

از سوی دیگر، تشخیص لحظه جدایی روح از بدن و تعیین دقیق زمان مرگ- برخلاف آغازحیات- کار چندان آسانی نیست؛ چه اینکه اکثر معیارهای فقهی که در این زمینه بیان گردیده، عرفی بوده و مربوط به علائم نعشی است؛ یعنی تغییراتی که پس از مرگ، به تدریج، در جسد هویدا می‌گردد و با مشاهده و حس، قابل درک هستند و لذا در مبحث حاضر، راهگشا نخواهد بود؛ علایمی از قبیل: انخساف الصدغین (گود شدن شقیقه‌ها)، میل الأنف (شل شدگی و خمیده شدن بینی)، امتداد جلده الوجه (کشیدگی پوست صورت)، انخلاع کفه من ذراعیه (آویزان شدن مچ دست از ساعد)، استرخاء القدمین (سستی و شل شدن پاها) و تقلّص انثیین الی فوق مع تدلّی الجلده (کشانده شدن بیضه به داخل شکم و آویزان شدن پوست آنها) و ....[50]