مرگ مغزی: پردازش فقهی-حقوقی صفحه 87

ص: 111

* مشخّصه‌های تحریم پیوند اعضا از مبتلایان به مرگ مغزی (حرمت مثله و جنایت بر مرده، وجوب دفن مردگان و اعضای آنان یا عدم جواز تأخیر دفن، هتک و ذلّت مؤمن).

* حکم وضعی دیه قطع اعضای بدن و نحوه مصرف آن.

* حکم وضعی خرید و فروش اعضای پیوندی.

* تعیین مقتضای اصل عملی در پیوند اعضا.

نکته قابل تذکر آنکه با عنایت به گستردگی مباحث پیوند اعضا- که خود در حد و اندازه اثری مستقل بوده و نیازمند بحثی درخور است- جهت گیری مبحث حاضر، تنها پرداختن به مباحث مرتبط با مرگ مغزی است. این مطالب نیز به اختصارِ قرین دقت بیان می‌گردد.

گفتار اول: رابطه انسان با نفس خویش و حدود تصرف در آن

از بحث‌های اساسی و مبانی پراهمیت[154] در پژوهش حاضر، این است که آیا انسان بر بدن، اعضا و جوارح خودش، سلطه دارد یا خیر؟ بر فرض توانایی، دامنه و حدود آن تا کجا گسترده است؟

پاسخ به این پرسش آنگاه مهم‌تر می‌نماید که رابطه آن، در پی اذن دهنده عضو، با جواز برداشت و کاشت عضو پیوندی، مشخص گردد؛ به تعبیر دیگر، اگر بتوان برای انسان، سلطه یا حق شرعی قابلِ اسقاط یا انتقالی را ثابت کرد، چه بسا حکم اولی در برداشت عضو، جواز آن باشد، و بحث پیوند اعضا، با چالشی جدّی مواجه نگردد؛ در غیر این صورت باید کلیدی دگر برای حلّ این مسئله جویا شد. بنابراین، محور اصلی گفتار حاضر، تببین دلالت ادله فقهی، در میزان سلطه انسان بر نفس خویش خواهد بود.