قاعده فراغ و تجاوز صفحه 114

ص:117

صحیح است، به این شکّ اعتنا نکند. بنابراین، این روایت، صریح در شکّ در وجود رکوع - شکّ در وجود جزء - و مورد قاعده تجاوز است؛ و به هیچ عنوان قاعده فراغ از آن استفاده نمی شود.

2 - روایت دوّم نیز شبیه روایت قبل است:«فی رجل شکّ بعد ما سجد أنّه یرکع؛ فقال علیه السلام: «یمضی فی صلاته حتّی یستیقن»(1). این روایت نیز در شکّ در وجود رکوع صراحت دارد؛ و حضرت فرموده اند: به این شکّ اعتنا نکند تا یقین به عدم انجام پیدا کند.

3 - «فی الذّی یذکر أنّه لم یکبّر فی أوّل صلاته؛ قال علیه السلام: «إذا استیقن أنّه لم یکبّر فلیعد ولکن کیف یستیقن؟»(2).

نکته اوّل در این روایت آن است که منظور از «یذکر أنّه لم یکبّر» شکّ در گفتن تکبیره الاحرام است؛ یعنی در ذهن شخص این سؤال خلجان می کند که آیا تکبیر گفته است یا نه؟ و منظور این نیست که شخص یقین می کند تکبیره الاحرام نگفته است. که اگر یقین به عدم تکبیر داشته باشد، بایستی نماز را اعاده کند - همان طور که فرموده حضرت نیز بر این مطلب صراحت دارد. -

مطلب دوّم نیز آن که معنای «ولکن کیف یستیقن» این است که شخص شاکّ چطور به زودی می تواند به یقین برسد؟ یعنی رسیدن با سرعت به یقین در مورد کسی که شکّ در انجام عملی دارد، ممکن نیست.

4 - روایت چهارم، صحیحه ی زراره است:«رجل شکّ فی الأذان وقد دخل فی الإقامه؟ قال علیه السلام: «یمضی». قلت: رجل شکّ فی الأذان والإقامه وقد کبّر؟ قال علیه السلام:

«یمضی». قلت: رجل شکّ فی التکبیر وقد قرأ؟ قال علیه السلام: «یمضی». قلت: شکّ فی القراءه وقد رکع؟ قال علیه السلام: «یمضی». قلت: شکّ فی الرکوع وقد سجد؟ قال علیه السلام:

«یمضی علی صلاته». ثمّ قال علیه السلام: «یا زراره، إذا خرجت من شیء ثمّ دخلت فی غیره فشککّ لیس بشیء»(3).