قاعده فراغ و تجاوز صفحه 118

ص:121

1- (1) . محمّد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 8، ص 246.
2- (2) . همان، ج 8، ص 246.
3- (3) . همان، ج 13، ص 358.

در این روایت نیز عبارت «ممّا قد مضی» قرینه است بر این که مراد، از شکّ، شکّ در صحّت کلّ است؛ بنابراین، ذیل روایت، قرینه می شود که روایت فوق مربوط به قاعده فراغ است.

4 - «رجل شکّ فی الوضوء بعد ما فرغ من الصلاه؛ قال علیه السلام: «یمضی علی صلاته ولا یعید»(1).

شخصی بعد از آن که نماز تمام می شود، در وضو شکّ می کند؛ به این معنا که شکّ می کند آیا قبل از نماز وضو گرفته است یا خیر؟ حضرت علیه السلام در پاسخ می فرمایند:

نباید به شکّش اعتنا کند؛ نمازش صحیح است و اعاده لازم نیست.

این روایت نیز صراحت در قاعده فراغ دارد؛ چرا که شکّ بعد از فراغ از عمل حاصل شده است.

5 - صحیحه ی زراره:«قال علیه السلام: إذا کنت قاعداً علی وضوءک، فلم تدر أغسلت ذراعیک أم لا؟ فأعد علیهما؛ فإذا قمت من الوضوء وفرغت منه وقد صرت فی حال اخری فی الصلاه أو غیرها، فشککت فلا شیء علیک»(2).

آن چه در مورد این روایت، در نظر اوّل معلوم می شود آن است که در این روایت، لفظ «فرغت» آمده، لذا، صحیحه ی زراره به روایات باب قاعده فراغ ملحق می شود؛ همان گونه که اکثر بزرگان چنین کرده اند. امّا همان گونه که در مباحث مقدّمی مقام اثبات بیان گردید، به صرف وارد شدن دو لفظ فراغ و تجاوز در روایت، نباید بر همان قاعده حمل شود؛ بلکه می بایست ملاک موجود در آن روایت ملاحظه شود که آیا مربوط به شکّ در صحّت کلّ مرکّب است تا مربوط به قاعده فراغ شود و یا در بردارنده ی شکّ در اتیان جزء است که مورد قاعده تجاوز باشد.