قاعده فراغ و تجاوز صفحه 135

ص:138

الاعتناء بالشکّ فی الشیء بعد التجاوز عنه» در این جا موجود است؛ - همان طور که امام خمینی رحمه الله و برخی دیگر این عنوان را ذکر فرموده اند؛ امّا به تعبیر محقّق بروجردی قدس سره عنوان واحد،«عدم الاعتناء بالشکّ فی الشیء بعد المضیّ» است. -

و بر موالات و ترتیب «شییء» صدق نمی کند تا مشمول این عنوان شوند و قاعده در آن ها جریان پیدا کند.

محقّق عراقی رحمه الله در ادامه، مقداری تنزّل کرده و می فرماید: بر فرض که در صورت وحدت باز هم قائل به جریان قاعده باشیم، اشکال دیگری گریبان ما را می گیرد؛ و آن اشکال این است که: اگر شخص بخواهد به شکّش اعتنا نکند باید بر وجود صحیح بنا بگذارد؛ و به عبارت دیگر، تعبّد پیدا کند نمازی که خوانده است مصداق وجود صحیح نماز است. در این صورت، دیگر نیاز به قضای سجده و یا تشهّد فوت شده نیست؛ چرا که کمبودی در این جا نیست. زیرا، قضای سجده و تشهّد در جایی است که صحّت به عنوان کان ناقصه بر عمل مترتّب شود و نه به عنوان کان تامّه.(1)

ممکن است کسی در این جا اشکال کند مسأله ی قضای سجده و یا تشهّد از راه دلیل خاص اثبات می شود و ربطی به وحدت و تعدّد قاعده فراغ و تجاوز و جریان آن ها ندارد. به عبارت دیگر، مثلاً اگر کسی بعد از نماز یقین پیدا کند که قرائت نماز را