کتابخانه بالقرآن

قاعده فراغ و تجاوز صفحه 136

صفحه 136

ص:139

1- (1) . عبارت محقّق عراقی رحمه الله در صفحه ی 46 از قسم دوّم جلد چهارم نهایه الأفکار چنین است: «ثمّ إنّه ممّا یترتّب علی اتّحاد القاعدتین وتعدّدهما، إنّه لو علم بفوت سجده واحده أو التشهّد وقد شکّ فی صحّه صلاته من جهه احتمال الاخلال بالترتیب أو الموالاه المعتبره فیها، فإنّه علی ماذکرنا من تعدّد القاعده وتعدّد الکبری المجعوله فیهما، تجری فی الصلاه قاعده الفراغ الحاکمه بصحّتها، ویترتّب علی صحّتها وجوب قضاء السجده أو التشهّد وسجدتی السهو، وأمّا علی القول بوحده القاعدتین ووحده الکبری المجعوله فیهما، کما هو مختار الشیخ قدس سره ومن تبعه، فیشکل اثبات وجوب قضاء السجده أو التشهّد فی الفرض المزبور فإنّه بالنسبه إلی المشکوک فیه وهو الموالات أو الترتیب لا یصدق علیه الشیء حتّی یجری فیه قاعده الشکّ فی الشیء بعد تجاوز محلّه، وأمّا بالنسبه إلی المرکّب الّذی شکّ فی وجوده التامّ، فکذلک؛ لأنّه بلحاظ ما یکون منه مشکوکاً أعنی الترتیب والموالاه لا یکون شیئاً حتّی تجری فیه القاعده، وبلحاظ ما یکون منه شیئاً وهو الأجزاء لا یکون مشکوکاً. وعلی فرض جریان القاعده فیه واقتضائها لاثبات وجود العمل الصحیح، لا یترتّب علیه وجوب قضاء السجده أو التشهّد، لأنّها من آثار صحّه الصلاه بمفاد کان الناقصه فلا یمکن ترتیب مثل هذا الأثر علیه إلاّ علی القول المثبت».

نخوانده است، هیچ کس نمی گوید که باید بعد از نماز، قضای قرائت را انجام دهد؛ و دلیلی بر وجوب قضا در این مورد نداریم؛ به خلاف سجده و تشهّد که بر وجوب قضا در آن ها، دلیل خاص داریم؛ و این مطلب، ارتباطی به تعدّد و عدم تعدّد قاعده فراغ و تجاوز ندارد.

پاسخ به اشکال آن است که بله، دلیل خاص در این جا وجود دارد؛ امّا اگر کسی آن دلیل را نپذیرفت و در صحّت سند و یا دلالت آن اشکال کرد، چه باید گفت؟ ما با قطع نظر از دلیل خاص، به دنبال آن هستیم که ببینیم مقتضای قاعده چیست؟ به همین جهت، محقّق عراقی رحمه الله بیان می کنند: اگر به تعدّد قاعده فراغ و تجاوز قائل شویم، قاعده فراغ صحّت را به صورت کان ناقصه اثبات می کند و اثر صحّت ناقصه آن است که سجده و تشهّد فراموش شده باید آورده شود؛ و اگر بگوییم این ها یک قاعده هستند، صحّت به عنوان کان تامّه اثبات می شود و دیگر نیازی به آوردن سجده و یا تشهّد فوت شده نیست. به نظر می رسد ثمره ای که ایشان مطرح کرده اند ثمره ی دقیق و خوبی است.