کتابخانه بالقرآن

قاعده فراغ و تجاوز صفحه 153

صفحه 153

ص:156

1- (1) . عبارت مرحوم شیخ این است: «ویمکن أن یقال لدفع جمیع ما فی الخبر من الإشکال: إنّ الوضوء بتمامه فی نظر الشارع فعل واحد باعتبار وحده مسبّبه - وهی الطهاره - فلا یلاحظ کلّ فعل منه بحیاله حتّی یکون مورداً لتعارض هذا الخبر مع الأخبار السابقه، ولا یلاحظ بعض أجزائه - کغسل الید مثلاً - شیئاً مستقلاً یشکّ فی بعضی أجزائه قبل تجاوزه أو بعده لیوجب ذلک الإشکال فی الحصر المستفاد من الذیل. وبالجمله، فإذا فرض الوضوء فعلاً واحداً لم یلاحظ الشارع أجزاءه أفعالاً مستقله یجری فیها حکم الشکّ بعد تجاوز المحلّ، لم یتوجّه شیء من الإشکالین فی الاعتماد علی الخبر، ولم یکن حکم الوضوء مخالفاً للقاعده، إذ الشکّ فی أجزاء الوضوء قبل الفراغ لیس إلاّ شکّاً واقعاً فی الشیء قبل التجاوز عنه». فرائد الاصول، ج 3، ص 337.

اشکالات محقّق عراقی رحمه الله بر نظر شیخ انصاری رحمه الله

محقّق عراقی قدس سره به نظر مرحوم شیخ انصاری دو اشکال وارد می کند.

اشکال اوّل ایشان آن است که: کلام مرحوم شیخ مبنی بر آن که شارع، وضو را به منزله ی شییء واحد در نظر گرفته است، با ظاهر موثقّه سازگاری ندارد؛ چرا که در روایت آمده است «إذا شککت فی شیء من الوضوء» و «من» در این جا تبعیضیّه است و اجزای وضو را بیان می کند؛ به عبارت دیگر، شارع اجزای وضو را نیز همانند اجزای نماز فرض کرده است.

اشکال دوّم محقّق عراقی رحمه الله این است که استدلال مرحوم شیخ اعظم بر واحد بودن وضوء به جهت واحد بودن مسبّب آن - طهارت - ایراد دارد؛ زیرا، وحدت مسبّب (طهارت) هیچ گاه دلیل بر وحدت سبب نیست؛ وگرنه این سخن را بایستی در بسیاری از عبادات، از جمله نماز، حجّ و...، نیز جاری بدانیم؛ چرا که مسبّب نماز (بازدارندگی از فحشا و منکر و قرب به خدا) نیز واحد است؛ و یا مسبّب حجّ هم واحد است و آن ذکر خداست.(1)

برخی از شاگردان محقّق عراقی رحمه الله، مثل مرحوم محقّق بجنوردی(2) نیز این