قاعده فراغ و تجاوز صفحه 156

ص:159

وجه جمع سوّم: راه سوّمی که برای جمع گفته شده، این است که به قرینه ی موثّقه که می گفت «إذا شککت فی شیء من الوضوء ودخلت فی غیره فلیس شککّ بشیء»، عبارت «فأعد علیهما» در صحیحه ی زراره بر استحباب حمل شود.

اشکال این وجه نیز آن است که حمل بر استحباب در موردی است که حکم مسلّماً از احکام تکلیفیّه باشد؛ امّا در جایی که احتمال ارشادی بودن حکم وجود داشته باشد، دیگر حمل بر استحباب معنا ندارد. حکم موجود در صحیحه ی زراره که می گوید تا زمانی که از وضو فارغ نشده ای و داخل در عمل هستی، باید به شکّ اعتنا شود و عمل دو مرتبه انجام شود، ارشاد به حکم عقل است.

وجه جمع چهارم: راه جمع چهارم این است که گفته اند: اجماع مستفیض در این بحث سبب می شود که حجیّت موثقه ی ابن ابی یعفور از اعتبار ساقط شود و حکم صحیحه ی زراره که موافق است اخذ می شود، به عبارت دیگر، اعراض مشهور باعث تضعیف موثقّه شود.

راجع به این وجه نیز باید گفت که این مطلب، مبنایی است؛ مبنای مشهور آن است که اعراض باعث ضعف روایت می شود؛ علاوه بر این که اجماع در این جا - همان گونه که در مباحث پیشین بیان شد - احتمال دارد مستند به روایت زراره باشد؛ بنابراین، اجماع مدرکی می شود. اجماع مدرکی و چنین شهرتی قادح به روایت نیست. به عبارت دیگر، در موردی که مستند مشهور و مجمعین معلوم نباشد، شهرت قادح است؛ امّا در مواردی که مستند مجمعین روشن است، چون اجماع اصالت ندارد، بحث بر روی مستند و مدرک عمل مشهور متمرکز می شود که صحیح است یا نه؟ بنابراین، این وجه نیز به نظر صحیح نیست.

وجه جمع پنجم: راه جمع پنجم که مرحوم شیخ اعظم(1) آن را بیان کرده، و مرحوم محقّق عراقی(2) آن را پذیرفته، این است که بگوییم ضمیر «غیره» در موثّقه به «وضو» باز