قاعده فراغ و تجاوز صفحه 161

ص:164

اعراض مشهور، صحیحه ی زراره است و مشهور با استناد به صحیحه چنین عمل کرده اند؛ و چنین اعراضی مفید فایده نیست.

می گوییم در این صورت که همه ی راه ها بسته می شود، موثّقه دچار اجمال می شود و قابل استناد نیست. و از آن جا که مجمل نمی تواند با مبیّن تعارض کند، به صحیحه ی زراره اخذ می شود.

بررسی جریان قاعده تجاوز در غسل و تیمّم

بحث دیگری که در مورد آن بین فقها اختلاف است، این مطلب است که آیا غسل و تیمّم در مورد عدم جریان قاعده تجاوز، ملحق به وضو هستند و یا آن که الحاقی در این جا نیست و قاعده تجاوز در غسل و تیمّم جریان پیدا می کند.

مرحوم شیخ انصاری در کتاب طهارت(1) تصریح کرده اند: مشهور، غسل و تیمّم را به وضو ملحق کرده اند؛ بنابراین، قاعده تجاوز همان طور که در وضو جریان ندارد، در باب غسل و تیمّم نیز جریان ندارد.

امّا بزرگان عصر مثل امام خمینی قدس سره(2) و محقّق خویی قدس سره(3) قائل اند که غسل و تیمّم به وضو ملحق نمی شود و قاعده تجاوز در آن ها جاری است؛ بنابراین، اگر کسی در هنگام غسل و شستن طرف راست بدن شکّ کند سر و گردنش را شسته است یا نه، قاعده تجاوز جاری شده و حکم به شسته شدن می شود؛ و هم چنین است در مورد تیمّم.

البتّه بزرگانی مانند مرحوم محقّق خویی(4) که ترتیب بین شستن سمت راست و چپ بدن را در غسل لازم نمی دانند، در این قسمت نمی توانند قاعده تجاوز را جاری سازند؛ از این رو، بر اساس فتوای این بزرگان در صورتی که شخص در غسل مشغول شستن طرف