قاعده فراغ و تجاوز صفحه 191

ص:194

تنبیه پنجم

تنبیه پنجم منظور از محلّ ، در قاعده تجاوز چیست ؟

اشاره

چنان چه گذشت، در قاعده ی تجاوز، تجاوز از محلّ لازم است؛ حال سؤال این است که تجاوز از محلّ به چه معناست، و معنای محلّ چیست؟

در پاسخ به این سؤال سه احتمال بیان شده است:

احتمال اوّل این است که منظور از محلّ، محلّ مقرّر شرعی باشد؛ یعنی محلّی که شارع آن را معیّن فرموده است.

احتمال دوّم این است که مراد محلّ عقلی باشد. عقل نیز به ملاکات مختلف برای اشیاء و اجزاء، محلّی را قرار می دهد. به عنوان مثال: در عبارت «اللّه اکبر»، از نظر وضع لغوی دراین هیأت ترکیبیّه، واژه ی «اللّه» مقدّم بر «اکبر» است. پس، منظور از محلّ عقلی، یعنی محلّی که توسط شارع مشخّص نشده است، امّا بر اساس ضابطه ای مثل:

قانون وضع محلّ مشخّص شده است.

احتمال سوّم: معنای سومی که برای محلّ بیان شده، این است که منظور محلّ عادی باشد؛ محلّ عادی نیز محلّی است که به حسب عادت تحقّق پیدا می کند؛ اعمّ از این که