قاعده فراغ و تجاوز صفحه 216

ص:219

دهیم؛ محقّقین در این بحث، اقسامی را ذکر نموده اند. برخی سه قسم، برخی چهار قسم و از کلمات برخی از بزرگان مانند محقّق عراقی رحمه الله هفت قسم استفاده می شود.

محقّق نائینی رحمه الله شرائط معتبر در نماز را بر سه قسم تقسیم نموده است:

1 - اموری که برای نماز در حال اجزاء شرط است؛ مانند طهارت، ستر و استقبال. به این معنی که هر کدام از اجزای نماز باید همراه با این شرائط باشد.

2 - شرط عقلی اجزاء؛ یعنی اموری که عقلاً اجزاء بر آن ها توقّف دارد و بدون آن ها جزء تحقّق پیدا نمی کند؛ مانند: موالات بین حروف کلمه.

3 - اموری که از نظر شرعی برای اجزاء شرط است؛ مانند: جهر و اخفات که شرط برای قرائت در نماز است.

امّا قسم اوّل که شرط برای اجزاء در حال صلاه است، خود بر دو قسم است:

الف: شرط، دارای محل مقرّر شرعی است. ایشان بعید ندانسته اند که طهارت حدثی از این نوع باشد و از آیه ی شریفه ی «إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاهِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ»(1) استفاده می شود محل طهارت قبل از نماز است.

ب: شرط دارای محل شرعی نباشد؛ مانند: استقبال و ستر.

هر کدام از این دو قسم نیز خود بر دو نوع است. الف: در اثنای مشروط، در حصول شرط شکّ شود. ب: بعد از فراغ از مشروط شکّ شود.

حال، حکم هر کدام از اقسام را به تفصیل مورد بررسی قرار می دهیم.

بررسی حکم قسم اوّل

1 - شرط شرعی مربوط به مجموع یک عمل که دارای محل مقرّر و در اثنای مشروط بوده، و قابلیّت تعلّق اراده مستقل، مانند: اعمال مستحبه مستقله را داشته باشد. مثل: طهارت حدثی که شرط برای صحّت صلاه است؛ و نیز نماز ظهر که شرط صحّت نماز عصر است بر حسب آن چه که از ادلّه ترتیب استفاده می شود.