قاعده فراغ و تجاوز صفحه 225

ص:228

و آن چه شرط است حصول طهارت قلبی و نفسانی است، امّا این مطلب ملازمه ندارد که شرطیّت طهارت به عنوان یک شرط مقارن مانند ستر و استقبال محسوب شود؛ بلکه ممکن است از «لا صلاه إلّابطهور»(1) هم استفاده کنیم طهور باید قبل از نماز محقّق نشود.

نتیجه: بنابراین، می توان گفت در این دو مثال، تجاوز از محلّ صدق می کند؛ و از این جهت، اشکالی در جریان قاعده ی تجاوز نیست. البته از این جهت که قاعده ی تجاوز یک قاعده تعبّدی است و ظاهر ادلّه ی آن اختصاص به شکّ در اجزاء شرعی دارد، لذا، این قاعده در شرط شرعی جریان ندارد.

مرحوم سیّد در العروه الوثقی آورده است:

«إذا شکّ فی أثناء العصر فی أنّه أتی بالظهر أم لا، بنی علی عدم الاتیان وعدل إلیها إن کان فی الوقت المشترک ولا تجری قاعده التجاوز، نعم لو کان فی الوقت المختصّ بالعصر یمکن البناء علی الاتیان باعتبار کونه من الشکّ بعد الوقت»(2).

بسیاری از محشّین عروه و از جمله والد محقّق قدس سره در این مسأله ی عروه حاشیه ای نداشته و با مرحوم سیّد موافقت نموده اند. البته مرحوم والد نسبت به وقت مختصّ فرموده اند: احتیاط در قضای نماز ظهر است. و این مطلب صحیحی است؛ زیرا، در این که این مورد از موارد شکّ بعد از وقت باشد، تأمّل و اشکال است؛ لذا، باید احتیاط نماید. امّا مرحوم آقای حکیم با ایشان مخالفت نموده و در این رابطه آورده اند:

لا یبعد البناء علی الاتیان ولا حاجه إلی العدول ولا إلی فعل الظهر بعد الفراغ من العصر وإن کان الاحتیاط فیما ذکره المصنّف.