قاعده فراغ و تجاوز صفحه 227

ص:230

جزئی از اجزای نماز و حتی شرط برای سکونات در میان افعال نماز است؛ و همان طور که قاعده ی تجاوز در شرط جزء معیّن جریان دارد، در چنین مواردی نیز جریان دارد. بنابراین، اگر کسی در حین نماز شکّ کند که افعال گذشته در آن رعایت استقبال شده است یا خیر، می تواند بر طبق قاعده ی تجاوز آن ها را محکوم به صحّت بداند و به شکّ خود اعتنا ننماید.

مرحوم شیخ محمّدحسین کاشف الغطاء در ذیل مسأله ی 10 از احکام شکوک کتاب العروه الوثقی آورده است:

«لا یبعد کون الشکّ فی الشروط مثل الشکّ فی الأجزاء تجری فیه قاعده التجاوز فلو شکّ فی الطهاره وهو فی تکبیره الاحرام لم یعتن وهکذا فی الساتر والقبله لو شکّ فیما مضی من الصلاه وإنّه کان متستراً أم لا وهکذا لأنّ محلّ الطهاره والساتر ونحوهما قبل الصلاه وقد تجاوزه فلا یعتنی بالشکّ فیها».

امّا مرحوم سیّد معتقد است اگر در اثنای عمل، در شرائط شکّ کند، باید احراز نماید؛ و بدون احراز، نمی تواند عملش را ادامه دهد.

دیدگاه صاحب منتقی الاصول

از کلمات برخی از محقّقین(1) استفاده می شود بین تستّر و استقبال باید تفکیک نمود؛ چرا که از ادلّه ی استقبال استفاده می شود ممحّض در جهت شرطیّت است و به وجود واحد مستمر و یا به وجود مجموعی شرط برای هر جزئی از اجزای نماز است؛ به خلاف تستّر که شرط برای هر جزئی در ظرف خودش هست. ایشان سپس فرموده اند: به دو دلیل قاعده ی تجاوز در مورد استقبال جریان ندارد.

دلیل اوّل: بر جریان قاعده ی تجاوز شرعاً اثری مترتّب نمی شود؛ چرا که اثر در این مورد بر وجود مستمر مترتّب است و با جریان قاعده در اجزای سابقه هیچ اثری شرعاً