قاعده فراغ و تجاوز صفحه 229

ص:232

نماز صبح بعد از تمام شدن حمد و در اثنای خواندن سوره شکّ کند حمد را به صورت جهری خوانده است یا اخفاتی؟

محقّق نائینی رحمه الله(1) در این رابطه فرموده است: غیر از این مثال، نتوانستیم مثال دیگری را پیدا کنیم؛ و در این مورد نیز بحث فائده ای ندارد؛ زیرا، نصّ معتبر قائم است بر این که اگر کسی یقین پیدا کرد رعایت جهر و اخفات ننموده است، تکرار لازم نیست؛ و در نتیجه، به طریق اولی در صورت شکّ باید چنین گفت. لیکن لازم است بحث علمی آن مطرح شود؛ چرا که ممکن است در اثر تتبّع مثال دیگری برای آن یافت شود.

به نظر می رسد غیر از مثال جهر و اخفات، بتوان شرطیّت طمأنینه - که برای اذکار واجب است - را ذکر نمود. ایشان معتقد است در چنین شرطی، قاعده ی تجاوز جریان دارد و آورده اند:

«إن کان الشکّ بعد الدخول فی الرکن فلا اشکال فی الصحّه لأنّ العلم بفواته نسیاناً بعد الدخول فی الرکن لا أثر له فضلاً عن الشکّ فی الفوات وإن کان الشکّ قبل الدخول فی الرکن وبعد الدخول فی الغیر المترتّب علی الجزء المشروط بالمشکوک فیه فالأقوی جریان قاعده التجاوز فیه»(2).

ایشان در صورتی که نمازگزار در رکن بعدی داخل شده است، فرموده اند: هیچ اشکالی در صحّت نیست؛ چرا که در صورت علم به فوت این شرط نسیاناً عود لازم نیست تا چه رسد به صورت شکّ. و اگر شکّ، قبل از دخول در رکن و بعد از دخول در غیر باشد، اقوی جریان قاعده ی تجاوز است. ایشان سپس ترقّی نموده و فرموده اند:

«بل یصحّ جریان القاعده فی کلّ من الشرط والمشروط لأنّ الشکّ فی