قاعده فراغ و تجاوز صفحه 232

ص:235

امام خمینی رحمه الله در حاشیه ای که بر این مسأله در عروه دارند فرموده اند:«خصوصاً لو تذکّر فی أثناء القراءه فإنّه لا ینبغی ترک الاحتیاط فیه». اگر در بین قرائت چنین مسأله ای رخ داد، احتیاط وجوبی در تدارک و اعاده است.

ممکن است علّت این احتیاط وجوبی آن باشد که شرطیّت جهر برای مجموع قرائت در نظر گرفته شده باشد؛ و در فرضی که در اثنای قرائت است، صدق خروج از شییء معلوم نیست.

نکته ی قابل دقّت آن است که اگر در چنین موردی قاعده ی تجاوز جریان داشته باشد، دیگر وجهی نه برای احتیاط استحبابی است و نه احتیاط وجوبی؛ چرا که در مباحث گذشته نیز بیان نمودیم این قاعده به عنوان عزیمت مطرح است؛ و با این عنوان، دیگر وجهی برای احتیاط نیست مگر آن که بگوییم به عنوان رجاء و یا به قصد قربت مطلق بیاورد. و چنان چه مستند عدم اعاده را صحیحه ی زراره قرار دهیم، باز لازم است همین مطلب را بگوییم؛ چرا که به مقتضای صحیحه زراره در چنین مواردی، نماز تمام و صحیح است و اعاده به عنوان امتثال وجهی ندارد؛ و فقط به عنوان رجاء یا به قصد قربت مطلق اشکالی ندارد. آری، اگر در چنین مواردی اساساً شکّ در جریان قاعده داشته باشیم، باز هم وجهی برای احتیاط نیست و باید فتوای به اعاده دهیم.

بررسی حکم قسم چهارم

4 - صورت چهارم این بود که در شرط عقلی مرتبط با خود مأمورٌبه شکّ داشته باشیم؛ مانند: نیّت که در تحقّق عنوان صلاتیت و عنوان ظهریت و عصریت عقلاً دخالت دارد.

مرحوم محقّق عراقی در این مورد معتقد است قاعده ی تجاوز جریان ندارد؛ زیرا، این قاعده اختصاص به موردی دارد که مشکوک، فعل شرعی دارای محلّ شرعی باشد. و با قاعده ی تجاوز نمی توان عنوان مشروط مانند: نماز بودن یا ظهر بودن را