قاعده فراغ و تجاوز صفحه 234

ص:237

بر این که قصد قربت شرط عقلی باشد، یقین داریم این عمل واجد همه ی اجزاء و شرائط شرعیه هست.

ما با آن چه محقّق عراقی رحمه الله ذکر نموده اند موافق هستیم؛ و تأکید ما بر این است که علاوه بر مستند بودن عدم جریان قاعده تجاوز در موارد یاد شده به عدم وجود محلّ شرعی معیّن، می توان گفت: مستند مهمّ آن است که در چنین مواردی عنوان خروج از شییء و دخول در شییء دیگر که از مقوّمات قاعده تجاوز است، وجود ندارد. البته اگر قاعده ی فراغ را در اثنای عمل جاری بدانیم، - همان طور که محقّق عراقی رحمه الله جاری می داند - می توان نسبت به اجزای گذشته قاعده ی فراغ را جاری نمود؛ لیکن قبلاً بیان نمودیم تحقیق اقتضا می کند قاعده ی فراغ فقط بعد از تمام شدن عمل جریان پیدا کند؛ و این عنوان به خوبی از ادلّه ی این قاعده استفاده می شود.

بنابراین، به نظر ما اگر شخصی در اثنای نماز شکّ کند که از ابتدا همراه با قصد قربت بوده است یا خیر، قاعده ی فراغ در حقّ او جاری نمی شود؛ امّا اگر بعد از نماز شکّ کند نمازش مقرون به قصد قربت بوده است یا نه، این قاعده جاری می شود.