قاعده فراغ و تجاوز صفحه 236

ص:239

3 - تفصیل در اجزاء؛ یعنی در برخی از اجزاء مانند رکوع و سجود عزیمت است، و در بقیّه اجزای نماز رخصت است.

دیدگاه محقّق عراقی رحمه الله

مرحوم محقّق عراقی معتقد است قاعده ی تجاوز به عنوان عزیمت مطرح است و آوردن جزء مشکوک، هرچند که به امید ادراک واقع باشد، جایز نیست. در نتیجه، آوردن آن جزء، هم نسبت به همان جزء و هم نسبت به جزء دیگری که در آن داخل شده از مصادیق زیاده ی عمدی است که موجب بطلان نماز می شود. ایشان در تنبیه یازدهم از این قاعده آورده است:

«الظاهر أنّ المضیّ علی المشکوک فیه فی قاعده التجاوز عزیمه لا رخصه فلا یجوز الاتیان بالمشکوک ولو برجاء الواقع لظهور الأمر بالمضیّ فی أخبار الباب وقوله علیه السلام «بلی قد رکعت» فی وجوب البناء علی وجود المشکوک فیه وتحقّقه فی محلّه وإلغاء الشکّ فیه فإنّه مع هذا الأمر وهذا البناء لا یجوز العود إلی المشکوک فیه ولو رجاءً لأنّه لا موضوع له مع حکم الشارع بوجوده فیکون الاتیان به حینئذ من الزیاده العمدیّه بالنسبه إلی نفس المشکوک فیه وبالنسبه إلی الغیر الّذی دخل فیه وهی موجبه لبطلان الصلاه مع أنّ الظاهر کون المسأله اتّفاقیّه فلا یعتنی حینئذ بما یختلج بالبال من الاحتمالات»(1).

استدلال کلام ایشان در این چند مطلب خلاصه می شود:

1) امر به مضیّ در روایات، خود ظهور در عزیمت دارد.

2) قول امام معصوم علیه السلام که فرموده است «قد رکعت» ظهور در بناء بر عدم جواز عود به مشکوک دارد؛ و دلیل این عدم جواز آن است که دیگر موضوعی برای عود