قاعده فراغ و تجاوز صفحه 26

ص:29

نائینی و مرحوم شیخ اعظم انصاری استفاده می شود، عبارت است از:

1 - اصاله الصّحه به فعل غیر مربوط می شود(1) ؛ لکن قاعده فراغ مربوط به فعل خود مکلّف است. بنابراین، مورد جریان این دو، باهم فرق دارد.

2 - قاعده فراغ به بعد از عمل مربوط است و از خود عنوان «فراغ» این معنا استفاده می شود؛ ولی اصاله الصحه اختصاصی به بعد از عمل ندارد و در اثنای عمل نیز جاری می شود(2) ؛ به عنوان مثال: اگر در صحّت نماز میّت شخصی که مشغول خواندن نماز بر جنازه ای است، شکّ کنیم، اصاله الصحّه جاری می شود و حکم می کنیم که نماز او صحیح است.

به نظر می رسد هیچ یک از دو فرق فوق صحیح نبوده، و به وسیله آن ها نمی توان فرمایش مرحوم همدانی را مخدوش نمود. نسبت به فرق اوّل، به نظر ما و برخی از محقّقین، از جمله خود مرحوم همدانی(3) ، اصاله الصّحه اختصاصی به فعل غیر ندارد و بلکه در فعل خود مکلّف نیز جاری می شود. بنا بر این مبنا، قاعده فراغ از مصادیق اصاله الصحه بوده و با آن تفاوتی نخواهد داشت.

فرق دومی هم که ذکر شد، باعث تغایر قاعده فراغ و اصاله الصحه نمی شود؛ چه آن که اصاله الصحه عمومیت دارد - هم بعد از تمام شدن عمل و هم در حین انجام عمل، هر دو جاری می شود - و شامل قاعده فراغ نیز می شود که مربوط به بعد از اتمام عمل است. بنابراین، این کلام، اصل مدّعا را اثبات می کند که قاعده فراغ همان اصاله الصحه ای است که بعد از اتمام عمل جاری می شود.

تحقیق مطلب در فرق میان قاعده فراغ و اصاله الصحّه:

قاعده فراغ و اصاله الصحه از جهت ملاک با یکدیگر تفاوت دارند؛ به این بیان که ملاک قاعده فراغ - آن چنان که در روایات بیان داشته است -«أذکریّت» است؛ یعنی